در این مقاله نتایج تحقیقاتی بیان می‌شود که درباره کتاب خواندن برای کودکان انجام شده است. همچنین راهکارهایی به خانواده‌ها ارائه می‌شود که بتوانند بهترین نتیجه را از بلندخوانی برای کودکان خود بگیرند.
اگر گروهی از کودکان پیش‌دبستانی را در یک اتاق بگذاریم و برای آن‌ها داستانی بخوانیم، آیا همه آن‌ها یک چیز را خواهند شنید؟
در تحقیقات اخیر، دانشمندان اسکنرهایی مغزی را به کودکان متصل کردند و سپس درحالی‌که کودکان داستان‌هایی را می‌شنیدند که از پیش ضبط شده است، آن‌ها به اسکنرها توجه می‌کردند. سپس از تک‌تک خانواده‌های کودکان پرسیده شد که هر چند وقت یک‌بار برای کودک خود کتاب می‌خوانند؟
بر اساس یافته‌های این پژوهشی، کودکانی که خانواده‌هایشان کتاب‌های بیش‌تری را در خانه برایشان خوانده بودند، فعالیت مغزی بیش‌تری در یک نقطه داشتند: قسمت مرتبط با آهیانه- شقیقه- و پس سر.
بگذارید ساده‌تر بگویم؛ بلندخوانی برای کودکان قسمتی از مغز را تحریک و تقویت می‌کند که با تخیل دیداری، درک مطلب و دریافت معنی واژگان ارتباط مستقیم دارد. ممکن است کودکان پیش‌دبستانی شرکت‌کننده در این پژوهش، همگی کلمات مشابهی را شنیده باشند، اما –بر اساس تجربه‌ای که در خانه از کتابخوانی داشته‌اند- مغزشان اطلاعات را به‌صورت متفاوتی پردازش کرده بود.
چرا بلندخوانی؟
ممکن است این پژوهش، نخستین تحقیق مغزی درباره سودمندی‌های بلندخوانی برای کودکان باشد، اما بر پایه دهه‌ها تحقیق بنا شده است. به‌عنوان‌مثال، یکی از تحقیقات دوره کودکی اولیه نشان داده است که کودکان پیش‌دبستانی که حداقل سه بار در هفته برای آن‌ها کتاب خوانده شده بود، دارای آگاهی واجی بیش‌تری نسبت به کودکانی بودند که کم‌تر برای آن‌ها خوانده شده بود.
بلندخوانی همچنین به کودکان کمک می‌کند که ارتباط مثبت خود را با کتاب‌ها توسعه دهند. تخیل آن‌ها را تقویت می‌کند، باعث گرفتن رابطه بهتر با مربیانشان می‌شود و به آن‌ها قدرت درکی کلی از مکان‌ها، مردم، اتفاقات و افسانه‌های کلاسیک می‌دهد که آن‌ها را فراتر از خانه و محله‌شان می‌برد.
درواقع، قسمت برجسته گزارش برنامه «یک ملت خواننده شدن» که در سال ۱۹۸۵ منتشر شد این بود که اعلام کرد «تنها و مهم‌ترین فعالیت در شکل دادن دانش کودکان با هدف موفقیت نهایی آن‌ها در مهارت خواندن، بلندخوانی برای آنان است.»
تحقیقات بسیاری بر چرایی بلندخوانی تاکید دارند، اما به «چگونگی» آن اشاره‌ای ندارند. خانواده‌ها می‌توانند از چه راهبردهایی برای تبدیل کردن این توصیه‌ها به واقعیات استفاده کنند؟
چگونه می‌توان بهترین نتیجه را از بلندخوانی برای کودکان گرفت؟
۱. از سن کم شروع کنید
بلندخوانی برای کودکان باعث شکل‌گیری رابطه صمیمی با کودک، دایره لغات و عادت‌ها در او می‌شود. اگر کتابخوانی بخشی از برنامه هر شب کودکتان از نوزادی تا کودکی بوده است، احتمال دارد خود او بیشتر از شما برای نگه‌داشتن این برنامه پافشاری کند. برای تشویق روحیه اکتشاف در کودک خود، سبدی از کتاب‌ها را در دسترس او قرار دهید تا از میان آن‌ها انتخاب کند. البته انتظار داشته باشید که کتاب‌ها جویده شوند، لگدمال شوند، تفی شود یا دوست داشته شوند.
۲. عضو کتابخانه شوید
خانواده‌ها گاهی به‌سختی کتاب‌هایی را پیدا می‌کنند که توجه کودک را به خودش جلب کند. به این منظور، بخش کودک کتابخانه محله‌تان می‌تواند بهترین دوستتان باشد. در دسته‌ها و ویترین‌های کتاب جست‌وجو کنید اما بهتر است که از کتابدار با توجه به سن و علایق کودکتان بخواهید که به شما کتاب معرفی کند. بسیاری از کتابداران ساعت کتابخوانی برگزار می‌کنند – موقعیتی فوق‌العاده نه تنها برای معرفی کردن کتابخوانی به کودکتان بلکه گوش دادن به اینکه چگونه یک شخص دیگر کتاب‌ها را با کودکان عجین می‌کند.
۳. بخشی را به نوپایان و کودکان پیش‌دبستانی اختصاص دهید
کتاب‌های قابل پیش‌بینی الگوهای تکرارشونده‌ای دارند، مانند جمله‌های تکرارشونده یا ترتیب واضح (روزهای هفته، کلمات یا اعداد). کودکان کتاب‌هایی مانند مجموعه کتاب‌های «پیت گربه» را دوست دارند به این خاطر که می‌توانند سریع حدس بزنند چه اتفاقی می‌افتد و کاملا غرق در کتاب می‌شوند. زمانی که کودکتان الگو را دریافت کرد، از آن‌ها بخواهید که جملات کلیدی را تکرار کنند یا جمله‌ای را که شما شروعش کرده‌اید را به پایان برسانند. لالایی‌ها و کتاب‌های ریتم‌دار مانند «رفتم به باغی» یا «چه و چه و چه یک بچه» نیز می‌توانند این شکل خواندن تعاملی را ایجاد کنند.
۴. تصویرها را بخوانید
تصویرها، متن‌های دیداری هستند که می‌توانند به کودک کمک کنند تا دایره لغات خود را افزایش دهد و همچنین احساساتش را. قبل از خواندن یک کتاب، میان تصویرهای کتاب قدم بزنید. به شخصیت‌ها، زمان و مکان داستان توجه کنید و حدس بزنید که داستان از چه قرار است. اگر اتفاقی احساسی در داستان به وقوع پیوست، صبر کنید و به چهره شخصیت داستان توجه کنید. از کودک بپرسید، «فکر می‌کنی الان چه احساسی داره؟» نویسندگانی که در به تصویر کشیدن و نوشتن احساسات شخصیت‌ها استاد هستند.
۵. از دکمه توقف استفاده کنید
بعضی از شب‌ها، وسوسه‌برانگیز است که تا قبل از خاموشی، کتابی را تمام کرد اما گاهی لازم است که دکمه توقف را قبل از اینکه ورق بزنید، فشار دهید؛ صبر کنید و به چیزی در عکس توجه کنید، کلمه‌ای را توضیح دهید، سوالی بپرسید یا فضایی ایجاد کنید که کودک سوال بپرسد. بدین ترتیب به تقویت مهارت درک مطلب کودکتان کمک کرده‌اید. پرسش‌های برانگیزاننده‌ای مانند این-ها وجود دارند که به کودکتان نشان دهد شما هم به داستان علاقه‌مند شده‌اید:
- فکر می‌کنی بعد از این چه اتفاقی بیوفته؟
- چه خوب! فکر می‌کنی چرا این کار را کرد؟
- ای وای! برام سواله که الان می‌خواد چی کار کنه!
۶. ایجاد رابطه الگوسازی
خواننده‌های قوی، منفعل نیستند و ذهنشان مدام در حال وصل کردن آنچه می‌خوانند با دنیای اطرافشان است. بلندخوانی برای کودکان بهترین موقعیتی است که می‌توانید اندیشه‌های خود را الگو کنید. هم‌زمان که می‌خوانید، توقف کنید تا کتاب را به کتاب‌های پیشینی که خوانده بودید، به خاطره‌ها، به مکان‌ها یا اتفاقاتی که جفتتان آن‌ها را می‌شناسید، ربط دهید. به‌طور مثال:
- مادربزرگ توی این داستان منو یاد مادربزرگ تو می‌اندازه. اون‌ها جفتشون دوست دارن کیک بپزن و قصه تعریف کنن.
- نگاه کن! اون چشای قهوه‌ای داره و عاشق دایناسوراس- مثل تو!
- به همه این ساختمونا نگاه کن! یه خورده شبیه شهر نیویورکه، جایی که عموت زندگی می‌کنه.
- به نظر برای روز اول مدرسه مضطرب میاد. تو یادته که روز اول مدرسه چه احساسی داشتی؟
- یه خرس توی داستانه! اگه گفتی دیگه چه کتابایی خوندیم که توشون خرس داشت؟
جیم ترلیز، نویسنده کتاب کلاسیک «راهنمایی برای بلندخوانی»، باور دارد که خانواده‌هایی که بلندخوانی برای کودکان را اجرا می‌کنند، برای آن‌ها یک الگوی کتابخوانی ایجاد می‌کنند و کتابخوانی را برای آن‌ها به یک تفریح تبدیل می‌کنند. او می‌نویسد: «ما به همان دلیلی که با کودکان حرف می‌زنیم برای آن‌ها کتاب می‌خوانیم: برای قوت قلب دادن، تفریح کردن، ایجاد رابطه صمیمی، تحریک کنجکاوی و الهام بخشی.»
در پیوند با این مطلب بیشتر بخوانید:
افزودن دیدگاه جدید