آشنایی کودکان با جشن‌های ایرانی، جشن بهمنگان

روز دوم بهمن به جشن بهمنگان اختصاص دارد. نگهبانی از چهارپایان سودمند به این ماه واگذار شده است.

از این رو ایرانیان باستان در جشن بهمنگان یا بهمنجه از کشتار حیوانات سودمند (گوسفند، گاو و ...) و خوردن گوشت آنان خودداری می‌کردند و حتی برخی از مردم پرهیز از خوردن و کشتار را در تمام روزهای بهمن هم ادامه می‌دادند. در منابع آمده است که در این روز در هر خوراکی از گیاهی به نام بهمن سرخ و بهمن سفید استفاده می‌کردند. بهمن، ریشه گیاهی است علفی و خودرو که در نواحی کوهستانی رشد می‌کند. این ریشه قدری شبیه است به زردک و کمی از آن سخت‌تر، هموارتر و معطر می‌باشد. بهمن از گیاهان بومی ایران است و خاستگاه آن در کردستان، اشترانکوه، کرمانشاه، همدان، ایذه، گُتوند، ری، خراسان و نزدیکی‌های پاسارگاد است. این گیاه دارای خواص دارویی است و در روزگاران باستان، ایرانیان معتقد بودند که خوردن آن به تقویت حافظه بسیار کمک می‌کند.

حال پیرو آنچه گذشت، چند پیشنهاد برای برپایی این روز داده شده که در ادامه می‌خوانید:

• این کتاب‌ها را بخوانید

کتاب‌های «حیوانات در هنر» نوشته لوسی میکلت‌ویت، «شلی، گوسفند پشمالو» نوشته کنیستر، «مهمان‌های ناخوانده» نوشته فریده فرجام، «بره» نوشته پیر کایلو، «دنیای جانوران اهلی» نوشته اف‌پازولی ای‌مورا و «افسانه درخت خرما و بزی» نوشته محمدهادی محمدی را پیشنهاد می‌کنیم، اما هر کتابی که در مورد معرفی چهارپایان (خصوصاً چهارپایان اهلی) باشد می‌تواند در این موقعیت مورد استفاده قرار گیرد، چراکه همان‌طور که اشاره شد فرشته بهمن از چهارپایان مراقبت می‌کند.

• چهارپایان سودمند

بهمن فرشته موکل بر چهارپایان سودمند یا همان بهایم (منظور اسب، گاو، گوسفند، شتر، الاغ، بز و ...) است. قبل از اینکه به طور کامل برای بچه‌ها توضیح دهیم از بچه‌ها بخواهیم که نام چند نمونه از این حیوانات و فواید آن را نام ببرند. در ادامه چنانچه امکانش بود می‌توانید شرایطی را فراهم کنید که بتوانید در قالب یک اردو بچه‌ها بتوانند ا از نزدیک با یکی از این حیوانات آشنا شوند.

• کارگاه ساخت حیوانات

یکی از فعالیت‌هایی که برای این روز پیشنهاد می‌کنیم ساخت حیوانات است. شما می‌توانید برای این منظور از کتاب «حیوان‌های مزرعه» که توسط نشر دیبایه منتشر شده است، استفاده کنید. در این کتاب چگونگی ساخت جانوران با کاغذ آموزش داده شده است. اگر احیاناً به این کتاب دسترسی نداشتید خودتان می‌توانید با تهیه الگوی حیوانات و با استفاده از کاغذ معمولی و یا نمد هم این کار را انجام دهید. گذشته از این ساخت حجم‌های گلی از جانوران هم می‌تواند در این بخش جای گیرد. در انتها شما می‌توانید مجموعه کارهای بچه‌ها را در قالب یک مزرعه، چیدمان کنید.

• احیای مَتَل‌های ایرانی

مَتَل به قصه‌های کوتاه سرگرم‌کننده با مضامین لطیف و آموزنده گفته می‌شود که تمام یا قسمتی از آن قافیه دارد. قهرمان متل‌ها اغلب حیوانات هستند. شما می‌توانید از هر فرصتی برای حفظ و آموزش این مَتَل‌ها که سینه‌به‌سینه به ما رسیده‌اند و بخشی از هویت فرهنگی ما هستند بهره بگیرید. ما برای جشن بهمنگان این مَتَل را پیشنهاد می‌کنیم:

یکی بود یکی نبود، زیر گنبد کبود، پیرزنه نشسته بود
اسبه عصاری می‌کرد، خره خراطی می‌کرد، سگه قصابی می‌کرد
گربه بقالی می‌کرد، شتره نمدمالی می‌کرد، موشه ماسوره می‌کرد
بچه‌موش ناله می‌کرد، پشه رقاصی می‌کرد، کارتنک بازی می‌کرد
فیل اومد آب بخوره، افتاد و دندونش شکست
داد زد، فریاد زد: آی ننه‌جون دندونکم از درد دندون دلکم!
اوستای دلاک را بگو مرد نظر پاک را بگو، تا بکشد دندونکم تا بره درد از دلکم

• چهارپایان در آثار تاریخی ایران

از دوره‌های پیش از تاریخ در ایران تا دوره‌های معاصر همواره در آثار و ابنیه‌های تاریخی ایران تصاویر و حجم‌های بینظری از چهارپایان اهلی (به خصوص بز کوهی) خلق شده‌اند. جشن بهمنگان با توجه به ویژگی‌هایی که از آن یاد کردیم می‌تواند فرصت مناسبی برای آشنایی کودکان با این بخش از هویت فرهنگی و هنری ایران عزیز را فراهم کند. سنگ نگاره‌های تیمره، ظروف سفالی مکشوفه از منطقه شوش، سیلک و شهر سوخته، حجم‌های سفالی مکشوفه از تپه مارلیک، مفرغ‌های لرستان، بشقاب‌های نقره‌های ساسانی و ... تنها بخش کوچکی از این گنجینه با ارزش هستند. شما می‌توانید شرایطی را فراهم کنید تا بچه‌ها این آثار را تماشا کنند. بسته به شرایطی که دارید، بازدید از موزه و یا فراهم آوردن تماشای تصاویر این آثار در این بخش پیشنهاد می‌شود.

• همراه با بچه‌ها یک غذای بدون گوشت بخوریم

همان‌طور که گفته شد ایرانیان باستان در روز دوم بهمن جشن می‌گرفتند. آن‌ها در چنین روزی از خوردن غذاهایی که با گوشت حیوانات (خصوصا چهارپایان)، پخته می‌شده اجتناب می‌کردند. با نظر به این باور کهن پیشنهاد می‌کنیم تا شما هم شرایطی را برای پخت و یا سرو یک غذای بدون گوشت (مثلا آش رشته یا یک آش محلی)، را فراهم آورید. مطمئن باشید که تجربه دلپذیری خواهد شد.

• گیاه بهمن چیست

همان‌طور که گفتیم ایرانیان باستان به مناسبت جشن بهمنگان از گیاهی به نام بهمن استفاده می‌کردند. شما می‌توانید با مشورت با یک پزشک طب سنتی در مورد این گیاه مشورت کنید و اگر امکانش بود آن را تهیه و به بچه‌ها نشان دهید.

• خروس و بهمن

در میان حیوانات، خروس حیوان مخصوص ماه بهمن است. شما برای اینکه از این نماد در مراسم خود استفاده کنید می‌توانید در آغاز برپایی جشن صدای خروس را به عنوان آوای آغازین جشن انتخاب و آن را برای بچه‌ها پخش کنید. انجام این فعالیت ضمن اینکه به نوعی به حیوان مخصوص بهمن اشاره می‌کند، شروع متفاوتی را برای بچه‌ها رقم خواهد زد.

• رنگ سفید و بهمن

در منابع آمده است که از میان رنگ‌ها، رنگ سفید مخصوص بهمن است. به همین منظور پیشنهاد می‌کنیم در چنین روزی از بچه‌ها بخواهید که ترجیحا لباسی به رنگ سفید بپوشند و یا فضای برپایی جشن را با نوارهاو یا تورهای سفید تزیین کنید.‌

• یاس سفید

در میان گل‌ها، گل یاس‌سفید گل مخصوص بهمن است. با استفاده از طرح گل یاس برای بچه‌ها یک کارت پستال آماده کنید و به آن‌ها هدیه بدهید. این می‌تواند یک یادگاری نمادین از جشن بهمنگان برای بچه‌ها باشد.