كودک ناشنوا چه انتظارهایی از والدین خود دارد؟

اساس یک جامعه‌ی سالم را خانواده‌ی سالم می‌سازد. هر کودکی در خانواده‌ای به دنیا می‌آید، بزرگ می‌شود و تکامل می‌یابد. این خانواده‌ی سالم است که انسان سالم پرورش می‌دهد.

خانواده‌ی سالم، خانواده‌ای است که به نیازهای همه جانبه‌ی اعضای خود در گسترش حیات توجه دارد و سعی می‌کند به انتظارها و نیازهای کودکان به شیوه‌های درست پاسخ دهد. همه‌ی کودکان نیازهایی دارند. اما کودک استثنایی علاوه بر آن نیازها، دارای یک سری نیازهای ویژه است. خانواده، بیشتر نیازهای ویژه‌ی کودکان آسیب دیده‌ی شنوایی را به ویژه در سال‌های پیش از دبستان برآورده می‌کند. برای برآورده شدن این نیازها لازم است به نیازهای کل اعضای خانواده، فرهنگ خانواده، مذهب و پویایی‌های خانواده نیز توجه کامل شود. در سالهای اخیر به دنبال گسترش روز افزون غربالگری شنوایی، لازم است مداخله‌ی به هنگام به صورت برنامه‌های ویژه‌ای برای کودکان آسیب دیده‌ی شنوایی و خانواده‌ی آن‌ها صورت گیرد. مداخله‌ی به هنگام باید شامل برنامه‌هایی برای حمایت از کودک، حمایت از والدین و حمایت از ارتباطات میان کودک و والدین باشد.

بیش از ۹۰ درصد کودکان آسیب دیده‌ی شنوایی در خانواده‌های شنوا به دنیا می‌آیند. از این رو یکی از اساسی‌ترین ارکان‌های هر نوع برنامه‌ی حمایت از والدین، ارایه‌ی اطلاعات مناسب و مورد نیاز خانواده‌ها است. همچنین باید از لحاظ هیجانی و احساسی آنان را برای پذیرش واقعیت کم شنوایی فرزند آماده کرد. برنامه‌های مناسب مداخله و حمایت به هنگام سبب رشد شناختی، اجتماعی و سلامت عمومی کودکان کم شنوا می‌شود و کیفیت زندگی و تعاملات اجتماعی آنها را به میزان بسیار زیادی بهبود می‌بخشد. خانواده‌ی دارای کودک ناشنوا غالباً انتظاراتی از فرزند خود دارد اما داشتن انتظار از کودک، بدون توجه به مسئولیت‌ها و نقش‌های خانواده، انتظاری عبث و بیهوده است. در مکتب اسلام، انتظارها، تکالیف، حقوق و وظایف انسانها دو جانبه و متقابل است. از این رو شایسته است هر پدر و مادری صادقانه از خود سوال کند من چگونه پدر یا مادری هستم؟ آیا من به همه‌ی نیازهای فرزندم واقفم؟ آیا من می‌دانم فرزندم از من چه انتظاری دارد؟

ناشنوایی، این معلولیت پنهان به ویژه از لحاظ ناتوانی‌های ارتباطی که به همراه می‌آورد، نیاز به مداخله و توان بخشی ویژه‌ای دارد که در سال‌های نخست بار این مسئولیت بیش از همه بر دوش والدین است. در این مقاله سعی شده است این نیازها از زبان یک کودک آسیب دیده‌ی شنوایی به گونه‌ای ساده ارایه شود.

الف – انتظارهای کلی و اساسی کودک ناشنوا

پدر ومادر عزیز، فرزند ناشنوای شما انتظار دارد:

• در ارتباط با آموزش و پرورش او احساس مسئولیت کنید.
• به نیازها و انتظارهای او توجه کنید و پاسخ مناسب دهید.
• هر چه سریعتر اقدامات توان بخشی و مداخله ای لازم را برای او آغاز کنید.
• از او در حد توانایی و وسعش انتظار داشته باشید.
• با او متناسب با سن، جنس و محدودیت هایش رفتار کنید.
• از کار با او خسته نشوید.
• او را همان گونه که هست بپذیرید.
• اعتماد به نفس او را تقویت کنید.
• توصیه های مربیان و متخصصان را در منزل و در همه ی موقعیت های زندگی در نظر بگیرید.
• به توانایی او تکیه کنید، نه به ناتوانی هایش.
• به او اعتماد کنید.
• نگران آینده ی او نباشید و به خدا توکل کنید.
• فرصت ها، امکانات و شرایط مناسب را برای رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه ی او فراهم کنید.
• او را زیاد در آغوش بگیرید، نوازش کنید و مورد محبت قرار دهید.
• به وضع ظاهری و لباس او توجه کنید.
• او را لوس نکنید و ادب و تربیت او را در نظر داشته باشید.

ب – انتظارهای عاطفی و روانی کودک ناشنوا

• کودک ناشنوای شما انتظار دارد:
• به احساس ها و عواطف او توجه کنید و آنها را بپذیرید.
• در مورداحساس های مختلف مثل شادی، غم، حسد، کینه، محبت، تأسف، نگرانی و ... با او صحبت کنید.
• سعی کنید احساس ها را به صورت نقاشی و با تصاویر به او نشان دهید.
• به او یاد بدهید بتواند احساس اش را در چهره ی خود نشان دهد.
• به او نشان دهید چگونه می تواند بدون آسیب زدن و ایجاد ناراحتی برای دیگران، احساس اش را بروز دهد.
• به او کمک کنید شیوه ای ابراز احساسات را بشناسد (بنویسد، با کسی حرف بزند، نقاشی کند، جست و خیز کند، گریه کند و ....).
• همواره به او افتخار کنید و بگویید از داشتن فرزندی مانند او احساس غرور می کنید.
• محیطی به دور از اضطراب برایش فراهم کنید.
• در حد اعتدال به او محبت کنید .
• اجازه دهید برای برخی موارد خودش تصمیم بگیرد و به تصمیم او احترام بگذارید.
• با او جر و بحث نکنید.
• او را مسخره، تحقیر یا سرزنش نکنید.
• او را با دیگران مقایسه نکنید.
• بین او و خواهرها و برادرهایش تبعیض قائل نشوید.
• هر موفقیت او را هر چند کوچک، مورد تشویق قرار دهید.
• به فرزندتان کمک کنید اشتباه ها و شکست هایش را جبران کند.
• قوانین خاصی برای منزل خود در نظر بگیرید و از او بخواهید به آنها احترام بگذارد.
• سعی کنید از سوال کردن زیاد، دستور دادن و انتقاد کردن بپرهیزید.
• در فعالیت ها و سرگرمی های فرزندتان شریک باشید.
• به فرزندتان کمک کنید خود و ناتوانی خود را هر چه بیشتر.

ج – انتظارهای مربوط به مهارت های حسی و حرکتی کودک ناشنوا

• او را زیاد به گردش ، کوه، پارک، رودخانه ، و ... ببرید تا طبیعت را تجربه کند.
• اجازه دهید تاب و سرسره سوار شود.
• اجازه دهید زیاد آب بازی کند و او را به شنا بفرستید.
• اجازه دهید با خاک و سنگ بازی کند و دست و پایش را در ماسه و خاک فرو کند.
• اجازه دهید بدود، بالا و پایین برود یا از جایی آویزان شود.
• او را تشویق کنید با آهنگ و سروهای کودکانه (با هر نوع وزن و آهنگی) نرمش کند.
• او را زیاد به محل بازی کودکان یا حیاط منزل ببرید و بگذارید با همسالانش بازی های پر تحرک کند.
• سعی کنید فرزندتان هر چه ممکن است کمتر تلویزیون نگاه کند و پشت رایانه بنشیند.
• او را به توپ بازی و فوتبال تشویق کنید و گاهی خودتان با او بازی کنید.
• او را تشویق کنید نقاشی بکشد و نمایش بازی کند.
• او را تشویق کنید خمیر بازی کند.
• گاهی او را ماساژ دهید، نوازش کنید و موهایش را شانه بزنید.
• معاینه ی چشم پزشکی گاه به گاه او را جدی بگیرید و مراقب وضعیت بینایی او باشید.

د – انتظارهای مربوط به مهارت های خودیاری و مستقل شدن کودک ناشنوا

• به او بیاموزید مستقل زندگی کند.
• برخی از کارها را به او محلو کنید.
• او را در کارهای منزل سهیم کنید.
• استفاده از وسایل نقلیه ی شخصی، عمومی و چگونگی برخورد با غریبه ها را به او بیاموزید.
• کارهای شخصی او را به خودش واگذار کنید (حمام، تعویض لباس، مرتب کردن اتاق، برنامه ریزی برای کارهای خود و ....)
• اجازه دهید برخی خریدهای کوچک را به تنهایی انجام دهد.
• اجازه دهید کارهای بی خطر را به تنهایی تجربه کند.
• جز در مواقع ضروری، او را محدود نکنید.
• او را به مجامع عمومی، بوستان ها و مکان های تفریحی ببرید و بگذارید با کودکان دیگر ارتباط برقرارکند.
• به او فرصت دهید به قدر کافی بازی کند.
• به او کمک کنید بتواند کم شنوایی خود را به گونه ای که می پسندد به دیگران معرفی کند.
• از بودن با او لذت ببرید و به او افتخار کنید.
• با او بازی و ورزش کنید و زمان هایی را به این کار اختصاص دهید.

هـ - انتظارهای مربوط به مهارتهای ارتباطی، کلامی و شناختی کودک ناشنوا

• با او دائماً صحبت کنید.
• همه ی کارها را برای او توضیح دهید.
• با نگاه و سلوک خود منتظر صحبت او شوید.
• در مورد چیزهای مورد علاقه ی او صحبت کنید.
• وقتی با شما صحبت می کند، کلام او را قطع و صحبت های او را اصلاح نکنید.
• هنگام صحبت کردن روی دو زانو، روبرو و هم سطح او بنشینید.
• شب ها برای او لالایی بخوانید (لالایی های مختلف).
• برای او زیاد قصه بگویید.
• برای او با صدای بلند کتاب بخوانید و با زبان کودکانه برایش توضیح دهید.
• برایش نوارهای موسیقی کودکان و نرم افزارهای رایانه ای مناسب تهیه کنید.
• به سوالهای او به دقت و با حوصله پاسخ دهید.
• موقع صحبت کردن از حالت های مناسب احساسی در چهره ی خود استفاد کنید.
• همیشه از ایما و اشاره ی مناسب استفاده کنید.
• به او کمک کنید راه حل مشکلاتش را خودش پیدا کند و در مورد بهترین راه حل تصمیم بگیرد.
• او را به طبیعت ببرید و بگذارید همه چیز را لمس کند و در مورد تجربه هایش با او صحبت کنید.
• او را در جریان صحبت های خانوادگی قرار دهید.
• در مهمانی ها و جمع ها او را در گفتگو داخل کنید.
• به دیگران بیاموزید چگونه با او ارتباط برقرار کنند.
• به او بیاموزید محیط را طوری تغییر دهد که بتواند به خوبی متوجه صحبت های افراد شود (لب خوانی، دیدن چهره ی دیگران، رو به روی آنها بودن، نور کافی و ....)
• به جای او صحبت نکنید (مترجم او نباشید)
• به او فرصت دهید خودش منظورش را بیان کند.
• خلاقیت هایش را تشویق کنید.
• در مورد احساس هایش با او صحبت کنید و بگذارید احساس های دیگران را نیز حس کند.
• رفتارها و واکنش های درست را به او بیاموزید.
• او را در جمع کودکان و همسالان شنوا و کم شنوا ببرید و بگذارید با آنها بازی کند.
• به او بیاموزید به ارزش های جمع احترام بگذارد.
• بگذارید عشق شما را نسبت به خودش با همه ی وجود درک کند.

و – انتظارهای مربوط به مهارت های اجتماعی کودک ناشنوا

• او را به مهد کودک یا کودکستان بفرستید.
• موقعیت هایی فراهم کنید تا دوستان شنوا و کم شنوایی برای خودش پیدا کند.
• اجازه دهید در جمع خویشان و مهمانی ها شرکت کند (عروسی ها، مراسم ختم یا عزاداری، مهمانی ها و ...)
• قوانین، آداب و رسوم اجتماعی (مثل سلام کردن، احترام به بزرگترها، اداب و ...) را به زبان ساده و روشن به او بیاموزید.
• خودتان الگوی خوبی برای او باشید.
• ترتیبی دهید که دوستانش را به منزل دعوت کند.
• به او احترام بگذارید تا دیگران هم ادب و احترام را رعایت کنند.
• مؤدبانه صحبت کردن را به او بیاموزید (تعارف های مرسوم).
• به او بیاموزید به حقوق دیگران احترام بگذارد.
• سنت ها و آداب و رسوم ملی و مذهبی مان را به او بیاموزید (مراسم مختلف، اعیاد،عزاداری ها، سفره، نذری و ...)
• به او ترحم نکیند و او را مثل دیگر فرزندان خود تربیت کنید.
• او را به پارک ، سینما، نماز جمعه، امامزاده ها، بازار و ... ببرید.
• به او خرید کردن و محاسبه ی پول (پس گرفتن باقی پول و ....) را بیاموزید و اجازه دهید خریدهای کوچک را خودش انجام دهد.
• هر پیشرفت او را هر چند کوچک، تقدیر کنید و به او اعتماد به نفس دهید.
• به او بیاموزید نه بگذارید حقش پایمال شودو نه پرخاشگری کند، بلکه با صراحت بیان و قاطعیت به خواسته هایش برسد.
• بگذارید فرزندتان از زندگی اش و از بودن با شما و دیگران لذت ببرد.

با توجه به این که بیشتر والدین دارای فرزند آسیب دیده ی شنوایی، فرزندشان نختسین فرد آسیب دیده ی شنوایی است که در زندگی با او برخورد کرده اند، لزوم آموزش های تخصصی و ارایه ی نکات ویژه و کلیدی به خانواده برای پرورش چنین کودکی هر چه بیشتر روشن می شود خانواده و به ویژه والدین کودک آسیب دیده ی شنوایی مسئولیتی دو چندان بر دوش دارند، چرا که همه ی مسئولیت ها و وظایف والدین و دیگر مسئولیت های رو به رو شدن با آسیب شنوایی فرزندشان بر عهده ی آنها است. اما همانگونه که در قبال این بار مسئولیت انتظارهایی از فرزندان خود دارند، فرزندانشان نیز متقابلاً انتظارهایی از والدین خود دارند. یک کودک آسیب دیده ی شنوایی پیش از اینکه دچار آسیب شنوایی باشد، کودکی است با همه ی ویژگی های دیگر کودکان و انتظارهایی از والدین خود دارد که باید برآورده شود.