فعالیت پیشنهادی برای کتاب فضانوردها در کوره آجرپزی

«فضانوردها در کوره آجرپزی»، داستانی با مایه‌های قوی نمایشی است که دو شخصیت کودک کار در آن نقش‌آفرینی می‌کنند. کودکانی که از دورترین نقطه‌های ایران، روستاهای تربت جام، برای کار در کوره های آجرپزی به همراه خانواده یا بستگان‌شان به حاشیه‌های تهران آمده‌اند. چمن و سبزعلی این دو شخصیت هستند. روزی سبزی با پای برهنه در کوره راه می‌رفته که شیشه‌ شکسته‌ای پای‌اش را زخم می‌کند. پس از آن بیماری کزاز می‌گیرد. کتاب روایت شبی دردناک از زندگی سبزی را بازگو می‌کند که در بستر بیماری افتاده و دوست‌اش چمن همه‌ی کوشش‌اش را می‌کند تا او را از ناامیدی برهاند.

1- پرسش‌هایی برای گفت‌وگو

• کتاب‌ را دوست داشتید؟
• هنگام خواندن این کتاب چه احساسی داشتید؟
• به نظرتان چرا چمن تصمیم گرفت آن شب را با خیال سفر به ماه بگذرانند؟
• شما تا به حال در موقعیت‌های دشوار خیال‌پردازی کرده‌اید؟
• خیال‌های شما درباره‌‌ چه چیزهایی هستند؟
• گاهی خیال‌های چمن و سبزی با خاطرات‌ شیرین‌شان در هم می‌آمیخت. به نظر شما شباهت‌ها و تفاوت‌های خاطره و خیال چیست؟
• چمن سعی کرد در شرایط دشوار کنار دوستش بماند. به نظر شما دوستان در شرایط سخت چه کارهایی می‌توانند برای هم انجام دهند؟
• چمن و سبزی با دیدن خبر سفر انسان به ماه خیلی تحت تاثیر قرار گرفتند. تا به حال خبری چنین تاثیری روی شما داشته است؟

2- ماه

فعالیت را با این پرسش از نوجوانان آغاز کنید که: چمن ماه را چگونه جایی تصور می‌کرد؟ پس از شنیدن نظر نوجوانان یادآوری کنید که ماه در ذهن چمن همان دنیایی که می‌شناخت بود، بدون رنج‌هایش. در ادامه از نوجوانان بخواهید تصور کنند که به ماه یا سیاره‌ای می‌روند که هرچه آن‌جا هست یا رخ می‌دهد، مطابق میل‌شان است. سپس درباره‌ آن سیاره متن کوتاهی بنویسند یا  نقاشی آن را بکشند و یا آن را بسازند.

3- آشنایی با پیمان نامه‌ی حقوق کودک (برگرفته از کتاب حقوق کودک را بشناسیم و با آن زندگی کنیم)

برای نوجوانان توضیح دهید که سندی جهانی به نام پیمان‌نامه‌ حقوق کودک وجود دارد. منظور از کودک همه‌ افرادی است که کم‌تر از ۱۸ سال سن دارند. سپس چکیده‌ زیر از پیمان‌نامه‌ حقوق کودک را در اختیارشان قرار دهید.

در ادامه از نوجوانان بپرسید به نظرشان حقوق کودک برای چمن و سبزی رعایت می‌شد؟ موارد نقض حقوق کودک در زندگی آن‌ها کدام است؟ سپس جمله های زیر را کپی کنید و یا روی تخته بنویسید. از آن ها بخواهید حقوقی که در شرایط زیر نقض می شود را نام ببرند:

اگر...

شما گرسنه باشید و خانواده‌ی شما پولی برای خرید خوراک نداشته باشد.

شما بیمار باشید و نتوانید دارویی را که نیاز دارید فراهم کنید.

به سبب ناتوانی جسمی در آموزشگاه یا مدرسه پذیرفته نشوید.

اجازه‌ بیان دیدگاه خود را نداشته باشید.

به سبب ملیتی که دارید اجازه بازی با بچه های دیگر را نداشته باشید.

به سبب رنگ پوست‌تان، اجازه‌ زندگی در بخشی از شهر را نداشته باشید.

4- نامه‌ای به بهترین دوست

• و سبزی دوستان خوبی برای هم بودند. از نوجوانان بخواهید به بهترین دوست خود و ویژگی‌هایی دوست‌داشتنی او فکر کنند. در ادامه نامه‌ای ستایش‌آمیز خطاب به دوست‌ خود بنویسند و به او بگویند چه ویژگی‌ها و رفتارهایی در او را خیلی می‌پسندند.

5- تربت جام تا مزار شریف

تربت جام و مزار شریف شهرهایی بودند که چمن و سبزی در گرمای کوره به آن‌ها فکر می‌کردند. نقشه‌ ایران و افغانستان را به نوجوانان نشان دهید و از آن‌ها بخواهید این دو شهر را روی نقشه پیدا کنند. در ادامه آن‌ها را به دو گروه تربت‌جام و مزارشریف تقسیم کنید و از هر گروه بخواهید درباره‌ یکی از این دو شهر جست‌وجو کنند و اطلاعاتی درباره‌ طبیعت، آب‌ و هوا، محصولات کشاورزی، جمعیت، زبان‌ها و گویش‌هایی که مردم آن شهر به آن سخن می‌گویند، مذهب‌های رایج، مراسم و آیین‌ها، هنرها و موسیقی، مراکز فرهنگی و ... به‌دست آورند.

پس از این که هر گروه اطلاعات کافی را به دست آورد، نتایج را با گروه دیگر درمیان بگذارد. و فهرستی از شباهت‌های این دو شهر تهیه کنند.

6- کوره

از نوجوانان بخواهید عبارت‌هایی از داستان را که مستقیم یا غیر مستقیم فضای کوره‌پزخانه را توصیف می‌کنند، روی تخته یا یک کاغذ بزرگ بنویسند. پس از در کنار هم قرار دادن جمله‌ها، از نوجوانان بخواهید فضای کوره‌پزخانه‌ داستان را در ذهن خود تصویر کنند. در ادامه تصاویر یا فیلمی از کوره‌پرخانه‌ها را به آن‌ها نشان دهید و از نوجوانان بپرسید آن‌چه تصور کرده بودند به واقعیت کوره شبیه بود؟ اگر آن‌ها می‌خواستند به توصیف‌های کتاب چیزی اضافه کنند، چه می‌نوشتند؟

7- کزاز

از نوجوانان بپرسید تا قبل از خواندن کتاب نام بیماری کزاز را شنیده بودند؟ یا می‌دانستند علائم آن چیست؟ توضیح دهید که کزاز یک بیماری عفونی است. در ادامه با استفاده از جدول زیر کارت‌هایی درست کنید که روی هر کدام یکی از علامت‌ها یا راه‌های ابتلا به کزاز و دیگر بیماری‌ها نوشته شده باشد و آن‌ها را بدون ترتیب خاصی در اختیار نوجوانان قرار دهید و از آن‌ها بخواهید با توجه به اطلاعاتی که در کتاب بود، کارت‌های علائم و راه‌های ابتلا به کزاز را از کارت‌های دیگر جدا کنند. در پایان اگر کارتی جاماند یا به اشتباه انتخاب شد، نوجوانان را راهنمایی کنید تا اطلاعات نادرست در ذهن‌شان نماند.

8- کماجدان

چمن برای این‌که شبیه به فضانوردها شود، به پشت خود یک «کماجدان» بست. از نوجوانان بپرسید می‌دانند کماجدان چیست؟ توضیح دهید که کماجدان ظرفی در دار  و مسی مانند دیگ است که در آشپزخانه‌های قدیمی برای آشپزی از آن‌ها استفاده می‌کردند. سپس از آن‌ها بخواهید مصاحبه‌ای یا پدربزرگ، مادربزرگ یا هر فرد سالمندی که می‌شناسند انجام دهند و از او درباره‌ی آشپزخانه‌های قدیمی و نام ابزاری که در گذشته از آن‌ها استفاده می‌کردند بپرسند. در صورتی که به فردی با این اطلاعات دسترسی نداشتند، از منابع مکتوب و اینترنت استفاده کنند.