شورا و توسعه کتابخانه های کودک و نوجوان

یکی از اهداف شورای کتاب کودک در بندی از اساسنامه (سال ۱۳۴۱) به این شرح آمده است: "تشویق و ترغیب افراد و سازمان های فرهنگی به ایجاد محل و وسایل لازم برای مطالعۀ کودکان و نوجوانان مانند کتابخانه و انتشار کتاب های مناسب".

از این رو شورا در اسفند ۱۳۴۱ نمایشگاهی از کتاب های کودکان و نوجوانان برگزار می کند و با توجه به استقبال زیاد از نمایشگاه، شورا مصمم تر می گوید: "نکته دیگری که این نمایشگاه برای ما کاملاً محرز کرد، لزوم ایجاد کتابخانه های عمومی برای کودکان و نوجوانان است. بچه ها از خواندن سیر نمی شوند ولی متأسفانه کتاب در دسترس آنان نیست".

تابستان ۱۳۴۲، بنا به دعوت شهرداری تهران، شورا بخش کودک و نوجوان کتابخانه پارک خیام را تجهیز می کند و در دی ماه همین سال این مسئله که " کتابخانه های عمومی کودکان و مدارس چه اهمیتی در پیشرفت کتابخوانی و بهبود وضع کتاب ها دارد؟" را به بحث گذاشته و موانع مهم ایجاد و توسعه آنها را ریشه یابی می کند و پیشنهادهای خود را به سازمان ها و مسئولین چنین ارائه می کند:

• ایجاد کتابخانه هایی مانند کتابخانه پارک خیام توسط شهرداری تهران
• ایجاد کتابخانه های کوچک در مدارس ابتدایی و متوسطه
• گنجاندن ساعت مطالعه و روش استفاده از کتابخانه در
• برنامه ریزی های درسی
• استفاده از جراید و رادیو – تلویزیون برای جلب توجه عموم به مسئله کتاب و کتابخوانی
• انتشار جزوه به منظور ترویج فن کتابداری بین آموزگاران

در همین سال (۱۳۴۲) نخستین دورۀ آموزش کتابداری در مدارس، در شورای کتاب کودک برگزار می شود و در سال 1343 جزوۀ "هر کودک به کتابخانه احتیاج دارد"، ترجمه و چاپ می شود و خلاصه رده بندی دیویی ترجمه علی اکبر جانا به صورت جزوۀ کوچکی از سوی شورا به چاپ می رسد و شورا با کمک سازمان ها و افراد در هفتۀ کتاب، خود اقدام به تجهیز کتابخانه های مدارس می کند. به تدریج این همکاری در تجهیز کتابخانه ها ابعاد گسترده تری پیدا می کند و با استفاده از تخفیف ناشران برای تعدادی از کتابخانه های مدارس و عمومی کودکان در شهرستان ها هم کتاب خریداری می شود. همچنین مدارسی که کتابخانه دارند تشویق می شوند که مدارس بدون کتابخانه را تجهیز کنند.

در سال ۱۳۴۵ شورا با توجه به نیاز کودکان و نوجوانان به مطالعه در ایام تابستان، به وزارت آموزش و پرورش توصیه می کند، مدارس دارای کتابخانه را در ایام تابستان در روزهای معینی باز نگاه دارد و به مدارس فاقد کتابخانه امکان دهد که براساس فهرست کتاب های مناسب شورا، از کودکان بخواهند تا با خرید یک جلد کتاب به بنیان گذاری کتابخانۀ مدرسه خود کمک نمایند. در همین سال وزارت آموزش و پرورش اعلام می کند که در تابستان، در هر یک از نواحی یازده گانه خود، دو کتابخانه آموزشگاهی (یک کتابخانه دخترانه و یک کتابخانه پسرانه) را همه روزه دایر نگاه خواهد داشت.

در سال ۱۳۵۱ دانش آموزان برخی مدارس، با تهیه کتاب های خوب و مناسب و هدیه به مدارس بدون کتابخانه، عملاً به تشکیل کتابخانه های نوپا کمک می کنند و خرید کتاب برای مدارس، رسماً جزو وظایف شورا قرار می گیرد و از ناشران دعوت می کند تا در این راه به شورا کمک کنند.

در سال ۱۳۵۳ شورا با استفاده از کمک های دریافتی برای ۵۰ مؤسسه آموزشی خارج از تهران کتاب خریداری کرده و تجهیز ۷۰ کتابخانه مهدهای کودک مرکز رفاه سازمان زنان را به عهده می گیرد و در

سال های بعد نیز ارسال کتاب به شهرستان ها و مدارس روستایی ادامه می یابد و از کودکان و کلیه دوستداران کودک می خواهد با ارسال کتاب های مفید و کتاب هایی که دیگر به آن نیازی ندارند، شورا را در تجهیز کتابخانه ها یاری کنند. هم چنین با انتخاب و ترجمه مقاله های فنی در زمینه کتابداری و ادبیات کودک و نشر آن در فصلنامه های شورا، سعی می کند دستاوردهای کشورهای دیگر را در اختیار جامعه قرار دهد، مقاله هایی مانند: کتابخانه در مدارس ژاپن/ کتابخانه پایه اصلی و اساس واقعی اصلاح داخلی مدارس/ کتابخانه های کودکان در ژاپن و غیره.

• دوره ی بعد از انقلاب

سال ۱۳۵۷ برای شورا، سال به ثمر نشستن تلاش هایی است که در جهت ایجاد و گسترش کتابخانه های آموزشگاهی به طور مستقیم و غیرمستقیم و در طی سال های متمادی کرده است. بخشنامه جدید وزارت آموزش و پرورش با تأمین بودجه، مکان و کتابدار متخصص برای کتابخانه هایی که بیش از 2000 جلد کتاب دارند، رسماً بر این بخش زنده و پویا در هر نهاد آموزشی برای کودکان و نوجوانان، صحه می گذارد. هر چند که هنوز کتابخانه های آموزشگاهی جایگاه واقعی خود را در نظام آموزشی باز نیافته است و به لحاظ کمی و کیفی تصویر خوشنود کننده ای را ترسیم نمی کند.

در سال جهانی کودک (۱۳۵۷ – ۱۹۷۹)، شورا همکاری سازمان های ذیربط را به برگزاری هر چه وسیع تر این سال در کتابخانه ها جلب

می کند و با جلب حمایت سازمان ها، مؤسسات، ناشران و هدیه های نقدی اعضای شورا، در جهت ایجاد کتابخانه های کوچک شهری و روستایی گام های مؤثری بر می دارد.

فعالیت های شورا در جهت توسعه کتابخانه ها طی سال های بعد از انقلاب، چه به لحاظ کمی و چه به لحاظ تنوع و توجه به همه کودکان رشد چشمگیری پیدا می کند، از جمله راه اندازی کتابخانه های :

• کتابخانه کانون اصلاح و تربیت تهران
• کتابخانه های بیمارستانی
• کتابخانه های فراگیر با همکاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و صندوق سازمان ملل برای حمایت از کودکان (یونیسف)
• کتابخانه مهمانشهرهای (اردوگاه های پناهندگان) افغانی و عراقی و مراکز فرهنگی مهاجرین افغانی (۱۶ کتابخانه) با حمایت نهادهای بین المللی آکندن و کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان

کتابخانه انجمن حمایت از کودکان کار وپرواز نوجوانی در سال ۱۳۷۵، سرآغاز تعهدی می شود از سوی پدر برای فرزندان محروم این مرز و بوم تا یاد و خاطر او با کتاب به همه جا سفر کند. طرح بامداد در ۲۰ کتابخانه آموزشگاهی جنوب تهران و چند کتابخانه بیمارستانی از جمله بیمارستان قلب (شهید رجایی) با همکاری دوستان شورایی به اجرا در می آید.

در سال ۱۳۸۰، شورا از پیشنهاد توسعه و گسترش کتابخانه های کودک و نوجوان در مناطق محروم استقبال می کند و طرح بامداد کتابخانه های کودک به شکل ثابت و سیار توسعه پیدا می کند. همزمان برنامه مؤسسه تحقیقاتی رشدیه با ابتکار جالب گردآوری کتاب های بدون استفاده از منازل به کمک شورا می آید. شورا از یک سو کتاب های کودکان این مجموعه را براساس فهرست کتاب های خوب شورا، طبقه بندی می کند و از سوی دیگر مجموعه های کتابخانه های کودک را افزایش می دهد. بدین ترتیب 39 کتابخانه طی سال های ۱۳۸۰ – ۱۳۸۳ شکل می گیرد و جمعاً ۹۷۱۳ کتاب را در دستان مخاطبان خود قرار می دهد. فهرست این کتابخانه ها و تعداد منابع در (پیوست یک) آمده است.

از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵ شورا پروژۀ تجهیز کتابخانه های آموزشگاهی بم را که پس از وقوع زلزله از اولویت برخوردار بود پی گرفت و در تجهیز ۶۰ کتابخانه آموزشگاهی و آموزش کتابداران با وزارت آموزش و پرورش و یونیسف همکاری کرد. از سال ۱۳۸۵ شورا فعالیت خود را با نام "توسعه کتابخانه های کوچک در مناطق محروم" پیگیرانه دنبال می کند و تاکنون (۱۳۸۸) ۳۰ کتابخانه را تحت پوشش خود قرار داده است و سعی دارد ارتباط مستمر خود را با آنها حفظ کند. این مجموعه طیفی از کتابخانه های آموزشگاهی، بخش کودک و نوجوان کتابخانه های عمومی، کتابخانه های سیار، کتابخانه های خانگی و سایر کتابخانه های سازمان ها و تشکل های مردم نهاد را در بر می گیرد. فهرست ۳۰ کتابخانه ای که طی سه سال ۱۳۸۸ – ۱۳۸۵ تجهیز و یا راه اندازی شده اند و تعداد آثار ارسال شده (جمعاً ۹۸۱۸ جلد کتاب) در (پیوست دو) آمده است.

• اعضای کتابخانه ساز شورا

اعضای شورا با شناخت از ادبیات کودک و نوجوان و دسترسی به فهرست کتاب های مناسب، در هر موقعیت اجتماعی و کاری، از مروجان فرهنگ کتابخوانی هستند و جامعه را در امر راه اندازی کتابخانه ترغیب می کنند و خود نیز یاری گر علاقه مندان می شوند. فهرست کتابخانه هایی که با همکاری اعضای شورا تجهیز و راه اندازی شده است در (پیوست سه) آمده است.

• خانه کتابدار کوک و نوجوان و ترویج خواندن

خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن شورا، علاوه بر فعالیت های همه جانبه در حوزه ی آموزش کتابداران و ترویج خواندن، در زنجیره ی فعالیت های خود به توسعه ی کتابخانه ها نیز اهمیت ویژه می دهد و از هر فرصتی برای قرار دادن کتاب مناسب در دستان کودکان و نوجوان به ویژه در نقاط محروم استفاده می کند.