نقش والدین در مطالعه و کتابخوانی کودکان

همان طور که همه می دانیم شخصیت هر فرد از همان ابتدای تولد پایه ریزی می‌گردد، پس بسیار شایسته است که از بدو شکل گیری شخصیت کودک، او را با یکی از راهکارهای به تکامل رسیدن آشنا کرد. با توجه به اینکه شخصیت کودک در خانواده شکل می‌گیرد و او تمام سالهای اولیه زندگی را همراه والدینش می‌گذراند، بنابراین نقش آن‌ها در رشد و تکامل کودک بسیار مهم است.

با توجه به اینکه انسان موجودی کمال گرا است و برای پیشرفت در عرصه‌های مختلف زندگی نیاز به شناخت نسبتاًکاملی از خود و جامعه دارد. کتاب و مطالعه عاملی برای شناخت و رشد دینی، فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی انسان است. با یک کتاب خوب انسان ساخته می‌شود، رشد می‌کند و برای حرکت آماده می‌شود حال که چنین است اگر خانواده راههای صحیح مطالعه و کتابخوانی را به کودک آموزش دهد و فرد از همان سنین کودکی به مطالعه عادت کند به رشد اخلاقی خواهد رسید. این مقاله به بررسی تاًثیروالدین در ایجاد علاقه کودکان به کتاب و کتابخوانی می‌پردازد.

مقدمه

ذهن کودک انباشته ازمجموعه ای از سؤالات وندانسته هاست که برای پاسخ به آن‌ها بزرگ‌ترین منبع اطلاعاتی که برای خود در نظر می گیردخانواده است. پس پایه گذاری این امر یعنی آشنایی باکتاب خوانی درذهن کودک ازهمان ابتدا بسیارساده ومؤثرمی باشد. خانواده به عنوان نهاد اولیه تعلیم وتربیت، نقش بسیارتاثیرگذاری دررویکرد کودکان به مطالعه دارد، به گونه ای که نقش والدین و به خصوص مادر به لحاظ برخورد و ارتباط بیشترباکودک درتقویت عادت مطالعه و ترویج کتابخوانی بی بدیل می‌باشد (محمدی، ۱۳۸۸).

برنامه ریزی برای توسعه کتابخوانی باید دقیق و مناسب انتخاب شود همانند: ایجاد امکانات مناسب در منزل، تشویق فرزندان به مطالعه، تهیه کتاب‌ها و مجلات مفید برای کودکان و دادن جایگاه خاص به مقوله کتاب و مطالعه درخانه را از جمله اقداماتی دانست که می‌تواند در ایجاد انگیزه مطالعه در کودکان مؤثرباشد. همچنین انتخاب کتاب مناسب برای کودکان قصه گویی و کتابخوانی، آشنا کردن کودکان با مشاهیر ادب وهنر و ایجاد کتابخانه خانگی را از راهکارهای علاقه مند کردن به مطالعه دانست.

تعاریف

مطالعه

مطالعه بررسی عمیق و همه جانبه یک مقوله است. به عبارت دیگر «روندی است که از به کار گیری ذهن و به منظور دریافت اطلاعات، توجه دقیق و تجربه و تحقیق درباره هر موضوع، رویداد و پدیده صورت می‌گیرد و شامل خوب دیدن، خوب شنیدن، لمس کردن، چشیدن، پرسش کردن و به دنبال پاسخ‌ها داده می‌شود». (فرهنگ وبستر، ص ۱۸۰۸، قزل ایاق، ۱۳۸۳).

خواندن

خواندن زیر مجموعه مطالعه می‌باشد. عملی که در آن دیدن، شناسایی کردن علائم نوشتاری، تبدیل علائم نوشتاری به صوتی، درک مجموعه علائم و آواها و در نتیجه درک معنا از آن حاصل می‌شود؛ اما این درک بی هدف صورت نمی‌گیرد و خوانندگان به قصد آموختن، زمانی برای آگاه شدن و گاهی هم به قصد لذت بردن و پر کردن اوقات فراغت به آن روی می‌آورند، که هر سه می‌تواند با یکدیگر همراه شوند. (قزل ایاق، ۱۳۸۳، ص ۲۱).

مطالعه

در فرهنگ لغات، مطالعه به معنای نگریستن به هر چیز برای واقف شدن به آن، تأمل، تفکر و اندیشه آمده است. امروزه بخشی از وقت افراد صرف مطالعه می‌شود، ولی اغلب به علت آشنا نبودن با شیوه‌های صحیح مطالعه، زمان زیادی تلف شده و از اشتیاق افراد به مطالعه کاسته می‌شود، ضمن اینکه هر نوع خواندن، مطالعه تلقی نمی‌شود، برای  مثال: فروشنده ای که صورت حساب فروش روزانه‌اش را مرور می‌کند یا دانش آموزی که کتاب‌های درسی مدرسه را می‌خواند، در واقع نوعی انجام وظیفه و رسیدگی به امور روزمره بوده و مطالعه محسوب نمی‌شود. مطالعه هنگامی است که فرد تنها بخاطر علاقه و احساس نیاز و در راستای هدفی مشخص کتابی بدست گیرد و آن را با اشتیاق بخواند. (ذاکری نژاد، ۱۳۸۷).برای مطالعه و سپردن مطالب به ذهن از نظر فیزیکی و فرم انجام آن شرایطی لازم است که به شرح آن می‌پردازیم:‬

زمان و مکان مطالعه

در درجه اول مطالعه را باید کاری روزمره و مداوم تلقی کرد. بدون شک بهترین وقت برای مطالعه زمانی است که فرد به اندازه کافی استراحت کرده و اعضاء و جوارح، آمادگی کامل برای پذیرش مطالب را داشته باشند. بهترین زمان صبح اول وقت و قبل از طلوع فجر می‌باشد. معمولاً پس از یک ساعت مطالعه، کارایی انسان کاهش می‌یابد لذا در زمانهای معین، به مدت کوتاهی استراحت لازم است. مکانهای عمومی و مخصوص مثل کتابخانه‌ها که همه افراد در حال مطالعه هستند، یکی از مکانهای مناسب برای این کار می‌باشد. اتاق مخصوص مطالعه، اتاق شخصی در منزل، یا مکانی آرام و به دور از مزاحمت که دارای نور، دماو فضای مناسب باشدنیز می‌تواند برای مطالعه مورد استفاده قرار گیرد. محل نشستن فرد نیز بایستی نه خیلی راحت باشد و نه ناراحت کننده (ذاکری نژاد، ۱۳۸۷).

یادگیری

از مهم‌ترین موارد در مطالعه، یادگیری مطالب است.یادگیری به دوصورت انجام می‌شود: مستقیم و غیرمستقیم. یادگیری مستقیم، یعنی شخص مطلبی را می‌خواند و به ذهن می‌سپارد و در زمانی که نیاز دارد آن‌ها را از قفسه‌های ذهن خود خارج نموده، مورد بهره برداری قرار می‌دهد.یادگیری غیرمستقیم، یادگیری فرد از رفتار و کردار و آثار به جا گذاشته شده از دیگران را شامل می‌شود. در اینجا برای یادگیری بهتر چند روش که یادگیری را آسان تر و ماندگاری در حافظه را طولانی تر می‌کند، ذکرشده است:

• مطالبی که قرار است مطالعه کنید، ابتدا بطور کلی مرور کرده و عناوین، سرفصل‌ها و تیترهای درشت را مورد توجه قرار دهید. در مورد اینکه در آن فصل راجع به چه مطلبی بحث شده فکر کنید، چون ذهن انسان وقتی در مقابل سوالی قرار می‌گیرد کنجکاو شده و آمادگی پیدا می‌کند تا مطلب را بهتر و راحت تر بپذیرد….
• در حاشیه و کنار قسمت‌های مهم علامت گذاری نموده و نکات مهم را بین پرانتز یا گیومه قرار دهید، یااینکه عناوین اصلی را روی کاغذ بنویسید. از خط کشیدن زیر سطور پرهیز نمایید.
• در هنگام مطالعه برای خودتان، یادداشت برداری نمایید. توصیه می‌شود برای یادداشت برداری از فیش‌های تحقیق استفاده نمایید. مطالب را به زبان خود خلاصه نویسی کرده و آن‌ها را برای خودتان بیان کنید.
• به یاد داشته باشید که مطالب خوانده شده، برای آنکه خوب در حافظه جای بگیرند، نیاز به زمان دارند.
• علت عمده فراموشی تداخل آموخته‌های قبلی است، به این صورت که اگر مطلبی را بخوانید و بلافاصله شروع به خواندن مطلب دیگری کنید، مطلب دوم در مطلب قبلی تداخل ایجاد خواهد کرد. در صورت امکان پس از یادگیری یک مطلب حتماً استراحت کنید. بکار بردن آموخته‌ها در موقعیت‌های مناسب، باعث می‌شود تا کمتر فراموش شوند.
• هنگام مطالعه، سوالاتی را برای خود مطرح نموده و سعی کنید پاسخ آن‌ها را در بین مطالب پیدا کنید، بهتر است این سؤالات در جایی یادداشت شود.
• آموخته‌های خود را بکار ببرید. کسانی که آموخته‌های خود را در موقعیت‌های مختلف بکار می‌برند و از آن‌ها استفاده می‌کنند کمتر به فراموشی گرفتار می‌شوند.
• سعی کنید از نقشه‌ها، تصاویر و نمودارها حداکثر استفاده را ببرید و آن‌ها را به دقت مطالعه کنید.
• آرامش فکری داشته باشید و عوامل مزاحم را حذف نمایید، منظور این است که افکار بی‌فایده، کشمکش‌های درونی با دیگران و نشخوارهای ذهنی آزاردهنده را به هنگام مطالعه کنار بگذارید. (ذاکری نژاد، ۱۳۸۷).

پنج روش مطالعه

خواندن بدون نوشتن

خواندن بدون نوشتن روش نادرست مطالعه است. مطالعه فرایندی فعال وپویا است وبرای نیل به این هدف باید از تمام حواس خود برای درک صحیح مطالعه استفاده کرد. باید با چشمان خود مطالب را خواند، باید در زمان مورد نیاز مطالب را بلند بلند ادا کرد و نکات مهم را یادداشت کرد تا هم با مطالب مورد مطالعه درگیر شده و حضوری فعال وهمه جانبه در یادگیری داشت و هم در هنگام مورد نیاز، خصوصاً قبل از امتحان، بتوان از روی نوشته‌ها مرور کرد و خیلی سریع مطالب مهم را مجدداً به خاطر سپرد.

خط کشیدن زیر نکات مهم

این روش شاید نسبت به روش قبلی بهتر باشد ولی روش کاملی برای مطالعه نیست چرا که در این روش بعضی از افراد به جای آنکه تمرکز و توجه به روی یادگیری و  درک مطالب داشته باشند ذهنشان معطوف به خط کشیدن زیر نکات مهم می‌گردد. حداقل روش صحیح خط کشیدن زیر نکات مهم به این صورت است که ابتدا مطالب را بخوانند و مفهوم را کاملاً درک کنند سپس زیر نکات مهم خط بکشند نه آنکه در کتاب به دنبال نکات مهم بگردند تا زیر آن خط بکشند.

حاشیه نویسی

این روش نسبت به دو روش قبلی بهتر است ولی باز هم روشی کامل برای درک عمیق مطالب و خواندن کتب درسی نیست ولی می‌تواند برای یادگیری مطالبی که از اهمیتی چندان برخوردار نیستند مورد استفاده قرار گیرد.

خلاصه نویسی

در این روش شما مطالب را می‌خوانید و آنچه را که درک کرده‌اید به صورت خلاصه به روی دفتری یادداشت می‌کنید که این روش برای مطالعه مناسب است و از روش‌های قبلی  بهتر می‌باشد چرا که در این روش ابتدا مطالب را درک کرده سپس آن‌ها را یادداشت می‌کنید اما باز هم بهترین روش برای خواندن نیست.

کلید برداری

کلید برداری روشی بسیار مناسب برای خواندن و نوشتن نکات مهم است. در این روش شما بعد از درک مطالب، به صورت کلیدی کوتاه‌ترین، راحت‌ترین، بهترین و پرمعنی ترین کلمه ای است که با دیدن آن، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر آورده می‌شود (سایت پزشکان بدون مرز، ۱۳۸۵).  

شیوه‌های صحیح مطالعه

شیوه صحیح مطالعه، چهار مزیت عمده زیر را به دنبال دارد:

• زمان مطالعه را کاهش می‌دهد.
•   میزان یادگیری را افزایش می‌دهد.
• مدت نگهداری مطالب در حافظه را طولانی تر می‌کند.
•  خاطر سپاری اطلاعات در حافظه را طولانی تر می‌کند.

برای داشتن مطالعه ای فعال و پویا نوشتن نکات مهم در حین خواندن ضروری است تا برای مرور مطالب، دوباره مطالب را نخوانده و در زمانی کوتاه از روی یادداشت‌های خود مطالب را مرورکرد (سایت پزشکان بدون مرز، ۱۳۸۵).

شرایط مطالعه

شرایط مطالعه، مواردی هستند که با دانستن، به کارگیری و یا فراهم نمودن آن‌ها، می‌توان مطالعه ای مفیدتر با بازدهی بالاتر داشت و در واقع این شرایط به ما می‌آموزد که قبل از شروع مطالعه چه اصولی را به کار گیریم، در حین مطالعه چه مواردی را فراهم سازیم، چگونه به اهداف مطالعاتی خود برسیم وبا دانستن آن‌ها  می‌توانیم با آگاهی بیشتری درس خواندن را آغاز کنیم و مطالعه ای فعال تر داشته باشیم:

آغاز درست:

برای موفقیت در مطالعه، باید درست آغاز کنیم.

برنامه ریزی:

یکی از عوامل اصلی موفقیت، داشتن برنامه ای منظم است.

نظم وترتیب:

اساس هر سازمانی به نظم آن بستگی دارد.

حفظ آرامش:

آرامش ضمیر ناخوداگاه را پویا و فعال می‌کند.

سلامتی و تندرستی:

عقل سالم در بدن سالم است.

تغذیه مناسب:

تغذیه صحیح نقش مناسبی در سلامتی دارد.

خواب کافی:

خواب فراگیری و حافظه را تقویت می‌کند.

 درک مطلب:

درک مطلب آنچه در حافظه بلند مدت تقویت می‌شود (سایت پزشکان بدون مرز ۱۳۸۵).

تاثیرات مطالعه

مطابق تحقیقات و بررسی‌ها پنج تأثیر عمده از مطالعه بدست آمده است که عبارت‌اند از:

عامل وسیله ساز

یعنی آشنایی و شناخت کاملی از مشکلات واقعی و داشتن صلاحیت کامل برای روبرو شدن با مشکلات.

تأثیر در شخصیت و ایجاد شخصیت جدید

تأثیر در بحث و استدلال

تأثیردر آسودگی خاطر

یعنی رهایی از افکار و عقاید بخصوص از طریق مطالعه منابعی که آن طرز فکرها و عقاید قبلی را تعدیل یا تغییر داده انسان را به آرامش خاطر می‌رساند.

تأثیر در زیبایی

یعنی کسب تجارب زیبایی شناسی از طریق: ادبیات، هنر و….

تأثیرات مطالعه در زیبایی را در موارد زیر می‌داند:

– افزایش میزان درک و فهم از طریق کشف معانی عمیق یک نوشته

– بالا بردن سطح آگاهی نسبت به اهداف زندگی و فلسفه و حاکم بر آن، از طریق شریک شدن در احساسات و تجربیات و طرز فکر دیگران.

– بهره گیری بیشتر از استعدادهای شخصی از طریق برانگیختن افکار، ادراکات و احساسات و…می‌باشد (نمایه، ۱۳۸۹)

مطالعه و کتابخوانی

کودکان ونوجوانان برای آمادگی جهت زندگی آینده به علم وآگاهی در زمینه‌های گوناگون نیاز دارند ومطالعه کتاب این امکان را به آنان می‌دهد که سیاهی جهل و نادانی را ازخود دور کنند و به سوی سعادت وخوشبختی قدم بردارند. آنان در هر زمینه ای که نیاز به اطلاعات داشته باشند می‌توانند از کتاب بهره گیرند و هر چه بیشتر مطالعه کنند نیر از آگاهی زیادتری برخوردارمی شوند و در زندگی آینده‌شان تأثیرات مثبت و مؤثری می‌گذارد.

با طرح سؤال زیر به نزدکودکان اشاره می‌کنیم:

• مطالعه راهی برای پیشرفت تحصیلی کودکان است.
• مطالعه زمینه ای برای تفکر وپرورش خلاقیت کودکان است.
• مطالعه پیوند اندیشه خواننده با نویسنده و همچنین پیوند با علم اندیشمندان و خردمندان.
•  مطالعه زمینه ای برای پند آموزی از تجارت دیگران است.
• مطالعه راهی برای آموزش غیر مستقیم راه و رسم زندگی به مخاطبان است.
•  مطالعه راهی برای غنی سازی اوقات فراغت است.یکی از عوامل مهم در سرعت بخشیدن به خواندن و مطالعه کودکان تلویزیون است. بچه‌هایی که از کودکی تلویزیون تماشا می‌کنند به وسیله آن حرفهای بزرگسالان را می‌شنوند و بیشتر وقت‌ها برنامه‌های بررگسالان را می‌بینند و چون بچه‌ها در سن قبل ازمدرسه تلویزیون تماشا می‌کنند این خود دلیلی برای خوانندن کلماتی است که روی صفحه تلویزیون می‌بینند. (حسین سیدی ۱۳۷۲، به نقل از علی شرفی ۱۳۸۹).

 فعالیت‌های جنبی آموزشگاه‌ها در جهت ترغیب دانش آموزان به مطالعه وکتابخوانی

• ایجاد فروشگاه کتاب مدرسه: شرکت‌های تعاونی مدارس محل مناسبی برای فروش کتاب هستند. اگر هر آموزشگاهی بتواند کتاب‌های مناسب وارزان قیمت همراه با تخفیف مناسب در اختیاردانش آموزان قراردهد می‌تواند میزان علاقه مندی دانش آموزان به مطالعه وکتابخوانی را افزایش دهد.
• معرفی کتاب: معرفی کتاب به عنوان یک کار انگیزشی برای ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی مؤثر است. خلاصه کردن کتاب و معرفی آن در تابلو اعلانات تأثیر زیادی در تشویق دانش آموزان به مطالعه دارد. همچنین خواندن، خلاصه کتاب وذکر مشخصات آن در مراسم صبگاهی مدرسه هم می تواندانگیزه مطالعه را در دانش آموزان به وجود آورد.
• ازجلسه های اولیاء ومربیان وآموزش خانواده به نحو مطلوب استفاده کنیم: باید به والدین آموزش داده شود که خواندن در دنیای امروز یک نیاز اساسی وبخشی از زندگی است وبه عنوان الگوی ترتیبی  فرزندان خود نقش مهمی درتشویق وترغیب آن‌ها به مطالعه دارد. حتی مجموعه ای ازکتابهای مفید وساده به والدین معرفی کرد تا آنان نسبت به تهیه این کتاب‌ها اقدام کنند.اگر مدرسه دارای فضای مناسبی به عنوان کتابخانه است جلسه آموزش خانواده رادر آنجا برگزار کرد ویا طوری برنامه ریزی کنیم که اولیاءاز کتابخانه بازدید کنند و در جریان فعالیت‌های آن قرارگیرد.

وازجمله راهکارهای جانبی دیگر می‌توان تیتروا اشاره داشت به:

معرفی اعضاء فعال کتابخانه‌های کلاس ومدرسه، برگزاری مسابقه کتابخوانی، برگزاری مسابقه‌های حضوری پرسش وپاسخ، مطالعه را به عنوان بخشی ازتکلیف شب منظور کنیم، ازساعت درس انشاء استفاده کنیم، روش‌های صحیح مطالعه وتندخوانی را به بچه‌ها آموزش دهیم، به مجله‌ها وروزنامه های ویژه کودکان ونوجوانان اهمیت دهیم، تهیه نشریه‌های دیواری را جزء فعالیت‌های گروهی  دانش آموزان قرار دهیم، برگزاری جلسه‌هایی به همراه  دانش آموزان برای نقد وبرسی کتاب‌ها (افروز، ۱۳۷۲، ص ۴).

راهکارهای ایجاد افزایش انگیزه مطالعاتی در کودکان

در زیر ایده‌هایی برای تشویق کودکان به مطالعه اشاره می‌کنیم:

• برای بچه‌ها کتاب بخرید و آن را در دسترس آن‌ها قرار دهید. بچه‌هایی که کتابخوان می‌شوند، معمولاً به خانواده‌هایی تعلق دارندکه کتاب و سایر ابزار مطالعه در خانه مهیا است.
• خودتان هم مطالعه کنید. یکی از بهترین راه‌ها برای تشویق کردن بچه‌ها به مطالعه این است که خودتان الگوی آن‌ها باشید. اگر بچه‌ها ببینند که خودتان هم کتاب می‌خوانید و از مطالعه لذت می‌برید، احتمال اینکه آن‌ها هم چنین عادتی پیدا کنند و این فعالیت‌ها را پیش بگیرند بیشتر است.
•  تلویزیون را خاموش کنید و کمی خانه را آرام کنید. خاموش بودن تلویزیون باعث می شودبچه ها به دنبال سرگرمی دیگری برای خود باشند. تماشای بیش از اندازه تلویزیون برای بجه ها مضر است، به ویژه اگر بخواهید آن‌ها را به مطالعه تشویق کنید.
•  بچه‌ها را به کتابخانه و کتابفروشی ببرید و این کار را به طور هفتگی یا ماهانه انجام دهید تا بتوانند کتاب‌های مورد علاقهٔ خود را انتخاب کنند.
• کتاب‌های مصور و جملات را دست کم نگیرید. آن‌ها منابع بسیار خوبی برای تشویق کودک به مطالعه هستند و برای آموزش خواندن به کودک بسیار مفیدند. یک راه دیگر برای تشویق بچه‌ها به مطالعه استفاده از کتاب‌هایی است که روی   CD ضبط شده‌اند.
• از انگیزه‌های خارجی برای تشویق کردن کودک به درس و مطالعه غفلت نکنید:

– تشویق باید برای کودک جذاب باشد، تا بتواند انگیزه کودک را بالا ببرد.

– تشویق کودک نباید مستلزم صرف وقت و هزینه زیاد باشد، وگرنه بجای اینکه وسیله باشد هدف می‌شود.

– تشویق باید به طور مستمر باشد، زیرا معمولاًبا یکی دو بار ارائه تشویق نتیجه ای حاصل نمی‌شود. (نانسی، ۱۳۷۲، ص ۳)

راه‌های مؤثر در تشویق کودکان و نوجوانان

بازدید از کتابخانه‌های سیار، کتابخانهٔ مرجع، انتشارات و…

معرفی نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان و دعوت ازآنها جهت پاسخ به سؤالات.

تشویق و ترغیب آن‌ها به خرید کتاب‌های مورد علاقه و تشویق و راه اندازی کتابخانه در منزل.

تشویق و اهداء لوح به کودکان کتابخوان.

خلاصه نویسی کتاب‌ها توسط کودکان.

تهیه کارت‌های هفتگی و نوشتن میزان مطالعه و عضویت در کتابخانه‌ها.

از دیگر نکات قابل توجه در تشویق کودکان به مطالعه می‌توان به فراهم کردن زمینه ای مناسب برای خواندن کتاب‌های شعر و داستان توسط گروه نوجوان برای گروه سنی کودک اشاره کرد. کتاب معلمی است که بدون عصا و تازیانه ما را تربیت می‌کند (شهرآرای ۳۷۲، به نقل از شرفی، ۱۳۸۹، ص ۴).

تشویق کودکان به تحصیل و مطالعه

نگران وضعیت روحی فرزندان بودن، برای والدین امری طبیعی است. هر پدر و مادری دوست دارد کودکش در امر تحصیل موفق باشد؛ زیرا آن را نشانه ای از رشد و پیشرفت کودک خود می‌داند. برخی از این پیامدها به شرح زیر است:

• «عزت نفس» و «حرمت خود» او را بالا می‌برد؛ زیرا کودک احساس می‌کند فردی ارزشمند وموفق است.
• اعتماد به نفس ما را افزایش می‌دهد؛ زیرا با مشاهده توانایی تحصیلی خود، این احساس در او ایجاد می شودکه  برای انجام هر کاری از این قبیل، آمادگی دارد و هیچ چیز نمی‌تواند مانع پیشرفت او شود.
• مسئولیت پذیری را در کودکان افزایش می‌دهد. وقتی کودکی به تحصیل و مطالعه و آماده کردن تکالیف درسی توجه داشته باشد، به این خاطر است که در خود نسبت به مدرسه و درس، احساس مسئولیت می‌کند. همین احساس به او زندگی می‌بخشد و ارزش وجودی او را نزد خودش بالا می‌برد  (رجبی، ۱۳۷۲).

راهکارهای اصلاحی

کودکان گاهی بی دلیل، در انجام تکالیف درسی‌شان اهمال می‌کنند و از انجام آن سرباز می‌زنند.

مرحله اول: باید مواظب باشید هیچ گاه به بجه ها برچسب منفی نزنید.

• تو هیچ وقت نمی‌توانی تکالیفت را درست انجام دهی.
• چرا نمی‌توانی مثل خواهرت یا برادرت یا دوستت یا… باشی.
• مشقی که نوشته ای، چرا اینقدر بدخط است؟

مرحله دوم: اگر تشویق و تحسین شما تأثیر نگذاشت باز هم فرزندتان کم کاری کرد، باید رفتارهای قاطعانه داشته باشید. یعنی بدون اینکه کمترین ضعفی از خود نشان دهید، از خواستهٔ خود ذره ای چشم پوشی نکنید و بلکه درصدد وادار کردن کودک به درس شوید.رفتارهایی از قبیل: التماس کردن به کودک، مبهم سخن گفتن، تحقیر کردن و مانند آن از جمله رفتارهای نادرستی است که روی بچه تأثیر منفی می‌گذارد.

عوامل ایجاد علاقه‌مندی کودکان به مطالعه

از جمله عواملی که در ایجاد علاقه به مطالعه در کودکان مؤثرند می‌تواند به موارد زیر اشاره کرد:

-استفاده از ادبیات خاص کودکان: ادبیاتی که بتواند جذاب و پویا باشد و کودک را به مطالعه جذب کند یکی از عوامل موفق در بالا بردن روحیه کتابخوانی در کودکان است. همچنان که در فرهنگنامه کودکان آمده است:”ادبیات کودکان نوشته‌ها و سرودهایی هستند که ارزش ادبی یا هنری دارند، و شامل بخشی از فرهنگ شفاهی عامه مانند: لالایی‌ها، قصه‌ها، داستان‌ها، نمایشنامه‌ها، شعرها و همچنین نوشته‌های غیر داستانی در زمینه دین، دانش اجتماعی، علم و کاربردهای آن، هنر وسرگرمی که هدف آن آموزش مستقیم نباشد، می‌شود.

سه ویژگی برجسته ادبیات کودکان عبارت‌اند از:

-به رشد شخصیت خواننده کمک می‌کند، به این نکته توجه دارد که دوران کودکی و نوجوانی مهم‌ترین دوران شکل گرفتن و پرورش احساس و اندیشه است.

– ادبیات کودکان با درک و فهم، زبان وبیان و تخیل و تجربه‌های کودکان متناسب است.

– تصور در ادبیات کودکان اهمیت بالایی دارد و همیشه بخشی ازپیام توسط تصاویر منتقل می‌شود.

مطالعه و کتابخوانی باعث بالا بردن اطلاعات عمومی کودک و درک بهتر آن‌ها از کتب درسی می‌شد. کاربرد واژگان و معانی خاص آن‌ها در جملات گوناگون باعث می‌شود تاکودک از کاربرد بودن واژه‌ها رها شده و بتواند مفاهیم گوناگون را بهتر درک کند. تصویر سازی در ذهن کودکان ماندگاری بیشتری دارد و به همین دلیل سعی می‌شود تا بخش عمده فضای کودکان به تصاویر اختصاص یابد.

کتابخانه‌های کودکان: هدف اصلی از ایجاد کتابخانه‌های کودکان پاسخگویی به نیازهای کودکان و دسترسی به منابع ومواد خواندنی است. کتابخانه‌های کودکان محلی مناسب برای پاسخگویی به پرسش‌های موجود در ذهن کودکان است. کتابخانه کودکان با تهیه مواد و تجهیزات آموزشی مورد نیاز کودکان می‌تواند محلی برای انتقال آموزش‌های مورد نیاز به کودکان و علاقه مند کردن آن‌ها به مطالعه و کتابخوانی باشد. آنچه به عنوان وظیفه کتابدار در کتابخانه کودکان بیشتر از سایر وظایف باید مد نظرقرار گیرد مرجع دانست که نیازهایی را بررسی می‌کند و خود منبع مناسب را پیشنهاد می‌دهد و چنانچه این پیشهاد به جا ومناسب باشد در حرکت رو به جلوی کودک برای خواندن وارتباط بیشتر او باید مؤثر و کارآمند باشد. تقابل کتابدار کتابخانه کودکان باید فردی صبور و علاقه مند با بر قراری ارتباط با کودکان بتواند بیشترین تأثیر را در روند علاقه مند کردن آن‌ها بجا بگذارد. آنچه در تهیه منابع کتابخانه کودکان بیشتر باید مورد توجه باشد، استفاده از وسایل کمک آموزشی از قبیل آموزشی و کتب تصویری است زیرا همانطور که تحقیقات نشان داده‌اند تقریبأ ۷۵% یادگیری از طریق حس بینایی کسب می‌شود (احدیان، ۱۳۷۱).

نتیجه گیری

آدمی در دوران کودکی به علت عدم داشتن شناخت کافی از جهان پیرامون، بیشتر تحت تأثیر شرایط محیط اطرافش قرار می‌گیرد. لیکن باید عوامل تأثیر گذار در عرصه علاقه مندی به مطالعه و کتابخوانی را شناخت. با این توصیف می‌توان به اهمیت نقش خانواده و محیط‌های یادگیری چون مدارس در شکل گیری شخصیت کودک اشاره کرد.پرواضح است که سیستم آموزشی نقش بسزایی در رشد کودک در عرصه کتاب و کتابخوانی دارد. تا آنجا که می‌تواند آنچه فرد در خانواده تحت تأثیر اعضای آن یاد گرفته، به کلی تغییر دهد یا اصلاح کند.

ناگفته نماندکه یکی از تأثیرات بسیار مهم مطالعه و کتابخوانی بالا رفتن اطلاعات عمومی کودک و درک بهتر آن‌ها از کتب درسی می‌شود.اگر جامعه بتواند خوانندگانی فعال تربیت کند تکامل در کلیه زمینه‌های علمی و آموزش مشهود می‌گردد لیکن در نظام آموزشی باید به کیفیت منابع کتابخانه‌ها و ایجاد رابطه بین این عوامل  و کودکان پرداخت تا با بهره گیری از امر مطالعه  و اطلاعات عمومی افراد بتوان در عرصه‌های مختلف علمی و هنری خوش درخشید.

فهرست منابع ومأخذ:

۱-احدیان، محمد.۱۳۷۲٫ مقدمات تکنولوژی آموزشی. تهران: شرکت بین آ لمللی نشر و تبلیغ بشری.

۲-افروز، غلامعلی.۱۳۷۲٫ روان شناسی و تربیت کودکان و نوجوانان. چاپ سوم، تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.

۳- ذاکری نژاد، اکبر.۱۳۸۷٫ اصول مطالعه و روش‌های آن (دسترسی ۱۳/۰۶/۱۳۸۹).

۴-رجبی، عباس. راه کارهای ایجادافزایش انگیزه مطالعاتی در کودکان (دسترسی ۱۳/۰۶/۱۳۸۹).

۵-شرفی، علی.۱۳۸۹٫یادگیری کودک و نوجوان. تهران: انتشارات رشد.

۶- قزل ایاق.۱۳۸۳٫ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن. تهران، سمت.

۷-کاربخش راوری، ماشاالله. ۱۳۷۸٫ چگونه کودکان را به مطالعه تشویق کنیم. چاپ اول. تهران: سازمان پژوهش وبرنامه ریزی. انتشارات مدرسه.

۸- نانسی، لاریک. ۱۳۷۲٫چگونه بچه‌هایمان را به مطالعه تشویق کنیم. ترجمه: مهین محتاج. تهران: کانون پرورش فکری کوودکان و نوجوانان.

۹- نمایه، ۱۳۸۷٫ شیوه‌های مطالعه ثمر بخش (دسترسی ۰۷/۰۸/۱۳۸۹).

۱۰- شیوه صحیح مطالعه. (سایت پزشکان بدون مرز ۱۳۸۵).

۱۲- نمایه، ۱۳۸۹٫ ت‍أثیرات مطالعه. (دسترسی ۰۷/۰۸/۱۳۸۹).

۱۳- پرسیان دیتس [۱]، ۱۳۸۷٫ شیوه‌های ترغیب دانش آموزان به مطالعه و کتابخوانی.