با کتاب ها بخند و به راهت ادامه بده!

سی و سومین کنگره جهانی ادبیات کودک و نوجوان، تابستان امسال در لندن پایتخت انگلستان برگزار شد. در نوشتار زیر دومین بخش از گزارش سحر ترهنده، نماینده ایران در این گردهمایی و داور ایرانی جایزه جهانی هانس کریستین اندرسن از این نشست را می خوانید.

این گزارش، حاصل تجربه او از شرکت در دو روز پایانی این گردهمایی چهار روزه است. سحر ترهنده به عنوان نماینده ایران و از سوی شورای کتاب کودک در این گردهمایی شرکت کرده بود. او یکی از داوران جایزه جهانی هانس کریستین اندرسن در سال ۲۰۱۲ نیز بود. جایزه ای که در جریان این گردهمایی به برگزیدگان آن اهدا شد. بخش نخست این گزارش را در ادامه می خوانید:

روز سوم کنگره با جلسه‌ای در رابطه با کتاب درمانی و ترویج خواندن در مناطق بحران زده ژاپن آغاز شد. در این بخش چندین سخنران به بیان تجربه ها و روش‌های کارشان پرداختند. زلزله و سونامی در ١١ مارس ٢٠١١ به بسیاری از روستاها و شهرهای ژاپن خسارت‌های جدی زد و افراد بسیاری کشته و مجروح شدند. در این میان انجمن‌ها و نهادهای در ارتباط با کودکان با همکاری شهرداری‌ها و نهادهای دولتی پروژ‌های متفاوتی را برای حمایت از کودکان در بحران به انجام رسانده اند. در این میان سه طرح جامع کودکان در بحران و ترویج خواندن با حاضران به اشتراک گذاشته شد: 

• کتاب برای آینده، حمایت از کودکان در بحران به وسیله‌ کتاب 
• برای کودکان فوکوشیما و تمامی کودکان با نیازهای ویژه
• کتاب‌های تصویری برای کودکان آسیب دیده در سونامی

فعالیت‌های ترویجی و هنری بسیاری در خلال این طرح‌ها برای کودکان انجام گرفته است. رساندن کتاب‌های خوب به بچه‌ها، قصه‌گویی و کتاب‌خوانی، کارگاه‌های نقاشی و کاردستی و بسیاری فعالیت‌های دیگر. با شعار «بخند و به راهت ادامه بده» و «رساندن کتاب‌های خوب به بچه‌ها بهترین کاری است که می‌توان انجام داد» به صدمه دید‌گان به ویژه کودکان دلگرمی داده می‌شود که نباید نگران باشند چون همواره افرادی هستند که آن‌ها را دوست دارند و از نزدیک مراقب شان هستند. تهیه کتاب‌های دست‌ساز و پارچه‌ای و خاص کودکان با نیازهای ویژه از دیگر برنامه‌های IBBY ژاپن برای کودکان معلول و صدمه دیده‌ی زلزله و سونامی است.

 سخنران بعدی شان تن تصویرگر برنده جایزه‌ی یادبود آسترید لیندگرن در سال ۲۰۱۱ بود. شان تن درباره تجربه‌ شخصی‌اش در زمینه مفهوم مهاجرت گفت و گو کرد و سپس علت ها و مراحل آفرینش  کتاب (Arrival) را برای حاضران توضیح داد. پس از آن از تجربه جذاب ترجمه آثارش به زبان‌های متفاوت سخن گفت. 

 نشست بعدی با حضور سه تصویرگر، شیرین عدل، کیتی گروثر و چِن جیانگ هانگ انجام گرفت. این سه تصویرگر هرکدام به نوعی با پدیده مهاجرت و تفاوت‌ها دست به گریبان بوده و تجربه‌ زندگی در کشوری غیر از زادگاه شان را داشتند. آن ها از تاثیر فرهنگی کشور زادگاه بر روی آثارشان و میزان استفاده از هنر بومی را به بحث گذاشتند. مشکلات زندگی کودک مهاجر، تفاوت‌های فرهنگی، تلاش برای هماهنگ شدن با فرهنگ کشور میزبان و یافتن هویت از مفاهیمی بود که سخنرانان در طول بحث به آن پرداختند. کیتی گروثر به دلیل کم شنوایی و درک مشکلات آن بر روی مفهوم کودک با نیازهای ویژه و تفاوت‌ها تمرکز کرد، تفاوتی که تاثیری بسیار بر روی آثار او و شکل‌گیری شخصیتش داشته است.  

در ادامه‌ی برنامه در دو نوبت صبح و بعد از ظهر به شکل هم‌زمان در ٢٠ سالن جلسات ارائه مقاله برگزار شد و در مجموع بیش از ٥٥ مقاله با مفاهیمی بسیار متنوع مطرح شد. مفاهیمی مانند محدودیت‌های زبانی، ترجمه کتاب‌های شعر و دشواری‌های آن، مفهوم مهاجرت در کتاب‌های کودک و نوجوان، مشکلات و امکانات مهاجرت، هویت ملی در آثار کودک و نوجوان، تفاوت‌های فرهنگی، قصه‌گویی و مفهوم بازآفرینی در ادبیات عامیانه، کتاب برای کودکان با نیازهای ویژه، ادبیات شفاهی (یک جهان با داستان‌هایی بسیار)، تاثیر محیط زندگی و تفاوت‌های زیستی در داستان‌ها، کمیک‌استریپ‌ها و تاثیرات فرهنگی شان، خلق آثاری برای کودکان در جوامع چند فرهنگی، ترجمه آثار کلاسیک، بررسی مفهوم خشونت و صلح در ارتباط با کتاب‌های کودکان و ...

• در جلسه سخنرانی اگنس بلومر از کشور آلمان شرکت کردم. او در رابطه با ارزش شکل حروف و نوع فونت از نظر بصری و تاثیر آن بر متن و خواننده صحبت کرد. نکته‌ای که در بسیاری از ترجمه‌ها به زبان آلمانی نادیده گرفته می‌شود و طراح بدون در نظر گرفتن دلیل انتخاب فونت و صفحه‌آرایی خواص در متن اصلی نوع حروف یا چیدمانی دیگر برمی‌گزیند. 

• سخنران دوم توماس دیاز از کشور اسپانیا بود. آقای دیاز در رابطه با ترجمه‌ی تصاویر در ادبیات و تصویرگری به زبان کاتالان صحبت کرد. ابتدا آماری از کتاب‌های ترجمه شده از اسپانیایی و دیگر زبان‌ها به کاتالان مطرح کرد و سپس تغییرات تصاویر را در برخی از این ترجمه‌ها با یکدیگر سنجید.

• پس از این دو سخنرانی، مقاله‌ی خودم را در رابطه با امکان داشتن تصاویر جهانی مطرح کردم. سمبول‌ها و عناصر بصری وابسته به فرهنگ آیا می‌توانند در تمامی جوامع یکسان درک شوند و آیا کودکان در کشورهای متفاوت برداشتی دقیق و یکسان از تصاویر کتاب‌ها دارند موضوع بحث بود. با توجه به ریشه داشتن سمبول‌های بصری در فرهنگ‌های متفاوت درک تصاویر بر اساس آن چه تصویرگر خواسته موضوع کار میدانی قرار گرفت. در این کار کتاب صداها در پارک اثر آنتونی بروان تصویرگر مطرح انگلیسی (برنده جایزه اندرسن) با گروهی از کودکان ایرانی کار و حاصل این تجربه به اشتراک گذارده شد. 

  در تمامی روزهای همایش نمایشگاهی از کتاب‌های برگزیده، لیست افتخار دفتر بین‌المللی و فعالیت‌های سازمان‌های وابسته بر قرار بود. 

   همچنین مقالات بسیاری به صورت پوستر ارائه شد. 

 از دیگر برنامه‌های روز ۲۵ آگوست اهدای لوح های افتخار IBBY در سال ۲۰۱۲ بود.  هر دو سال یک بار یک نویسنده، یک تصویرگر و یک مترجم از طرف شعبه‌های ملی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان برای دریافت لوح افتخار معرفی و آثارشان وارد کاتالوگ فهرست افتخار می‌شود. از ایران آقای جمشید خانیان (نویسنده)، علیرضا گلدوزیان (تصویرگر) و نسرین وکیلی (مترجم) برای دریافت این لوح از طرف شورای کتاب کودک معرفی شدند. بسیاری از پدیدآورندگان برای دریافت لوح افتخارشان در کنگره لندن حضور داشتند، متاسفانه هیچ یک از برگزیدگان ایرانی در مراسم حضور نداشتند. 

عصر روز سوم کنگره، مهم‌ترین و معتبرترین جایزه ادبیات کودکان جهان، جایزه هانس کریستین اندرسن در سال  ۲۰۱۲ به برنده‌ها اهدا شد. مراسم در موزه علوم برگزار شد. در ابتدا احمد رضا احمد خیرالدین رئیس هیات مدیره IBBY سخنان کوتاهی برای خیرمقدم مهمانان گفتند. سپس ماریا جسیس گیل رئیس هیات داوران جایزه اندرسن سال ۲۰۱۲ با معرفی هیات داوران برنامه را ادامه دادند. ابتدا نام های فینالیست‌های بخش تصویر و متن خوانده و به دو نفر از آن‌ها که در مراسم حضور داشتند لوحی یادبود به نشانه موفقیت‌شان داده شد. از ایران هم آقای محمدعلی بنی‌اسدی در بخش تصویر به عنوان یکی از فینالیست‌ها نام برده شدند. 

سپس به نمایندگی از شورای کتاب کودک و ادبیات کودکان ایران به روی سِن رفته و از پیتر سیس برنده جایزه اندرسن ۲۰۱۲ به دلیل پرداختی زیبا و منحصر به فرد و تلاشی جذاب برای بازآفرینی کتاب سیمرغ عطار قدردانی کردم. کتابی که در آن زندگی‌نامه‌ای کوتاه از عطار به عنوان شاعری ایرانی آورده شده و می‌تواند کودکان کشورهای دیگر را با این شاعر و مفهوم عمیق آثارش آشنا کند. لوح تقدیر و هدهد (از صنایع دستی زیبای اصفهان که توسط موسسه دیگر اهدا شده بود):

و در نهایت برندگاه جایزه اندرسن، پیتر سیس تصویرگر منتخب از جمهوری چک و ماریا ترزا آندروئتو نویسنده منتخب از کشور آرژانتین جوایزشان را دریافت و سخنرانی کردند. 

روز چهارم ۲۶ آگوست (۵شهریور)

روز آخر کنگره با دو نشست در رابطه با قصه‌گویی و سفر قصه‌ها به سرزمین‌ها و فرهنگ‌های متفاوت آغاز شد. در نشست اول الیزابت لیرد، بورلی نایدو، جمیله گوین به همراهی جانت اُتر- بری در رابطه با جمع‌آوری و ریشه‌یابی قصه‌های عامیانه، تغییر مفهوم کودکی و معصومیت در قصه‌های عامیانه دروه‌های متفاوت، ترجمه داستان‌ها به زبان‌های متفاوت و بازآفرینی و بازنویسی قصه‌های عامیانه و ادبیات کهن کشورها سخن گفتند. 

در نشست دوم، سه قصه گوی حرفه‌ای از کشورهای فلسطین، ولز و ترکمنستان، قصه‌هایی به زبان خود گفتند. سه قصه‌گو با روش‌های قصه‌گویی بسیار متفاوت.

 در ادامه، جلسه سحنرانی پاتریشیا آلدانا (رئیس سابق هیات مدیره دفتر بین‌المللی) رئیس انتشارات گراندوود کانادا برگزار شد. در این سخنرانی آلدانا در رابطه با دادن امکان به تمامی نویسنده‌ها و متن‌ها برای ترجمه شدن سخن گفت. این که چگونه می‌توانیم با هم زندگی کنیم و به یکدیگر امکان شنیده و دیده شدن بدهیم. چگونه می‌توانیم مفهوم تفاوت‌های فرهنگی و صلح را با دیدن یکدیگر و گوش دادن به صداها و خواندن ادبیات بهتر درک کنیم موضوع گفت و گوی آلدانا بود. در ادامه‌ برنامه مایکل روزن نویسنده و شاعر معروف کودکان به شعر خوانی پرداخت (از مایکل روزن کتاب داریم می‌ریم چیکار کنیم میریم یه خرس شکار کنیم، در ایران ترجمه و به چاپ رسیده است). روزن شاعری منتقد و بسیار باریک بین است و این قدرت نقد را می‌توان در آثار کودک و نوجوان او دید.

در نهایت بعد از ظهر روز ٢٦ آگوست مجمع عمومی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان IBBY برگزار شد. تاکنون ٧٧ کشور جهان عضو دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان شده‌اند، اما در مجمع تنها نمایندگان شعبه‌های ملی (بیش از ٧٠ کشور) حضور داشتند. ابتدا رئیس هیات مدیره گزارشی از عملکرد و فعالیت‌های دو سال اخیر دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان ارائه داد و سپس بازرس هیات مدیره گزارش مالی دو سال گذشته را مطرح کرد. پس از آن ویراستاران جدید نشریه تخصصی ادبیات کودکان (BookBird) برنامه‌های کاری خود را اعلام و از تمامی شعبه های ملی درخواست همکاری بیشتر کردند. پس از آن از اعضای هیات مدیره قبل قدردانی و اعضاء هیات مدیره‌ی جدید دفتر بین المللی برای دو سال آینده، با رای اکثریت حضار انتخاب شدند. احمد رضا احمد خیرالدین به عنوان رئیس هیات مدیره و ماریا جسیس گیل به عنوان رئیس هیات داوران جایزه اندرسن سال ٢٠١٤ برای بار دوم انتخاب شدند.  در نهایت نمایندگانی از کشور مکزیک برنامه‌های کنگره اینده را به اختصار توضیح دادند. کنگره ادبیات کودکان در سال ٢٠١٤ در کشور مکزیک برگزار خواهد شد.

همزمان با مجمع عمومی دفتر بین‌المللی کتا برای نسل جوان، نشست‌های تخصصی و حرفه‌ای برگزار شد:

• نشست تولیدکنندگان و ناشران کتاب کودک و نوجوان با حضور نویسندگان، تصویرگران، ویراستاران، ناشران، مترجمان و مخاطبان علاقه‌مند.
• نشست تحقیق و پژوهش در زمینه‌ی ادبیات کودکان و نوجوانان  با حضور پژوهشگران، مدرسین ادبیات کودک و کتابداران تخصصی.
• نشست ترویج و کتابداری با حضور مروجان، آموزگاران و کتابداران. 
• نشست حرفه‌ای مترجمان
• نشست قصه‌گویی

و در نهایت غروب روز چهارم آیین پایان کنگره بر گزار شد. امیدوارم در کنگره‌های ادبیات کودک آینده تعداد بیشتری بتوانند از کشورمان شرکت کنند چرا که شرکت در بزرگترین کنگره و همایش ادبیات کودک جهان تجربه‌ای بسیار ارزشمند و آموزنده است. با سپاس بسیار از دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان و بنیاد ادبیات داستانی که امکان مالی این سفر را برایم فراهم کردند.