گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک در پاییز سال کاری ۹۷- ۹۶ نشریات خردسالان شامل رشد کودک، نبات کوچولو، سروش خردسالان، سنجاقک، شاهد کودک و قلک را در دستور کار بررسی‌های خود قرار داده است.
در این گزارش با بخش‌های خوب نشریات خردسالان از دید گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک آشنا می‌شوید.
برترین مطالب نشریات خردسالان در مهرماه ۱۳۹۶
-
رشد کودک
رشد کودک، یکی از نشریات خردسالان است که در چند موضوع مطالب برتر آن مشخص شده است.
داستان
عنوان: قرقره زرد
نویسنده: افسانه شعبان نژاد
عکاس: فرهاد سلیمانی
تصویرگر: سولماز جوشقانی
- شروع یک روز بود و قرقره از توی سبد بیرون آمد تا ببیند با نخ‌های زردش نیاز چه کسانی را می‌تواند رفع کند. در آغاز برای شروع یک روز آفتابی، آسمان به خورشید نیاز داشت، بعد زنبور به گل، درخت به سیب‌های زرد و زیبا و در پایان روز آسمان به ستاره‌های پولکی ریز و زیبا احتیاج داشت. با آمدن شب و پایان یک روز کاری قرقره برای استراحت به سبدش بازمی‌گردد.
نمایش قرقره زرد دارای متنی پرتحرک، ریتمیک، ضرباهنگ و موسیقی، مناسب سن مخاطب خردسال است. داستان نمایش سیری منطقی را طی می‌کند. برای اجرای این نمایش نیازی به دکور یا گریم نیست و هدف، تقویت ذهن خلاق کودک همراه با بازی و شادی است.
خوب است بدانیم:
انجام نمایش برای کودکان پیامدهای مثبتی از قبیل
- بالا بردن حس اعتمادبه‌نفس
- افزایش قدرت خلاقیت
- فعال ساختن ذهن
- تقویت قدرت بیان
- و رشد درک و فهم در آنان دارد.
کودکان بیشتر با متن‌هایی ارتباط برقرار می‌کنند که در آن ریتم و موسیقی زیاد به کار رفته باشد و چه بهتر که تمام آن شعر باشد.
داستان تصویری بدون کلام
عنوان: ویز، ویز...
طراح: لاله ضیایی
مادر همراه پسرش سراغ کندوهای زنبور عسل می‌رود تا کمی عسل بردارد. پسر خلاق او یک نقاشی از گل‌های رنگارنگ با خود می‌برد تا توجه زنبورها را جلب کند و مادر به‌راحتی بتواند از داخل کندو عسل بردارد.
تصاویر ساده، واضح و قابل درک برای مخاطب خردسال سیر منطقی داستان را پیش می‌برد. کودک با دیدن تصاویر به قصه‌گویی می‌پردازد که موجب تقویت قدرت بیان او می‌شود. نویسنده به همکاری فرزند با مادر نیز توجه دارد.
شعر
عنوان: قوری
شاعر: مهری ماهوتی
- شعر آهنگین و موزون و مناسب گروه سنی مخاطب است که برای کودک شاد و همراه با لذت است. شعر در وزن آزاد سرود شده است.
خوب است بدانیم:
- شعر آزاد شعری است که در آن تساوی مصرع‌ها به هم می‌خورد.(از کتاب «از این باغ شرقی» نویسنده پروین سلاجقه)
عنوان: کلاه
شاعر: شاهده شفیعی
- شعر همراه با یک پرسش آغاز می‌شود و در بیت‌های بعد به آن جواب می‌دهد. این شعر مناسب گروه سنی مخاطب است. شاعر کنش مورچه را در بافتن یک کلاه نشان می‌دهد. استفاده از واژه آرایی و جان‌بخشی در شعر دیده می‌شود. شعر در وزن آزاد سروده شده است.
عنوان: سه تا کمد
شاعر: شکوه قاسم نیا
- شعر با تکرار واژه‌ها و ترتیب آغاز شده است. تشبیه، جان‌بخشی، واژه‌آرایی و تضاد در شعر دیده می‌شود. شعر آهنگین و مناسب گروه سنی مخاطب است.
عنوان: اسب من
شاعر: خاتون حسنی
- شعر آهنگین و موزون است. فضای شعر برای کودک شادی‌بخش است و از علاقه و توجه یک کودک به اسبش می‌گوید.
عنوان: قاصدک
شاعر: مریم هاشم‌پور
- شعر خیال‌انگیز قاصدک، همراه با تصویرهای ذهنی، مناسب گروه سنی مخاطب که کودک می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند. فضای شعر عواطف کودک را برمی‌انگیزاند. شعر در قالب چهارپاره سروده شده است. تصاویر با شعرها هماهنگ است.
خوب است بدانیم:
چهار پاره شعری است دوبیتی که مصراع‌های زوج آن هم‌قافیه هستند.
سرگرمی
عنوان: تا به تا
سرکلیشه: کاردستی
طراح: سمانه قاسمی
کاردستی با عنوان «تا به تا» به کودک می‌آموزد که با استفاده از کاغذ و تا و ابزارهایی که در دسترس است مانند قیچی، چسب و مداد رنگی به‌راحتی و خلاقانه می‌توان زرافه‌های رنگارنگ ساخت. کاردستی افزایش مهارت دست ورزی و خلاقیت کودک را به همراه دارد. تهیه آن ساده و قابل اجراست. ذهن مخاطب درگیر می‌شود که با استفاده از این طرح با چه وسایل دیگری می‌توان آن را درست کرد.
ارتباطی – سرگرمی
سرکلیشه: آثار بچه‌ها
- در بالای صفحه داخل پشت جلد جمله¬ی «ما با نقاشی‌های بچه‌ها یک باغ درست کردیم، تو در این باغ یک نقاشی بکش» دیده می‌شود. مجله با گردآوری نقاشی‌های مخاطبان موضوعی را خلق کرده است.
این بخش کار جدیدی در نشریه است که می‌تواند چندمنظوره باشد. چاپ آثار کودکان باعث افزایش اعتمادبه‌نفس آنان می‌شود و از سوی دیگر اجازه می‌دهد تا مخاطب نقاشی بکشد و در تکمیل این بخش سهیم باشد.
روزشمار مجله
عنوان: چند روز از این ماه
تصویرگر: مرتضی رخصت پناه
- مجله در این بخش از ایده جالبی استفاده کرده و مناسبت‌های هر ماه را با بهره‌گیری از طرح چرخ و فلک، به تصویر کشانده است.
نکته: نشریه تنها برای دو مناسبت مطلبی را بیان کرده، بهتر بود برای مناسبت‌های خاص دیگری مانند روز عصای سفید یا روز تربیت‌بدنی، با جمله‌ای کوتاه شناختی به مخاطب می‌داد.
عنوان: بچه‌ی کنجکاو
سرکلیشه: سؤال‌های من
نویسنده: صادق جلایی فر
تصویرگر: گلنار ثروتیان
«تیزبین»، کودک کنجکاوی است، همیشه سؤالی برای پرسیدن دارد و دنبال جواب آن است. ایده جدید و تازه است. هنگامی‌که تیزبین سروته شده همه چیز را جور دیگری می ببیند حالتی که کودکان دوست دارند آن را تجربه کنند. کارهای «تیزبین» کودک را به فکر وامی‌دارد.
نکته: در متن آمده است: «من چند شکل قِل‌دادنی دیدم مثل توپ،گل سفالگری و خمیر نان.» گل سفالگری و خمیر نان به خودی خود گرد نیستند و مقایسه آنها با توپ منطقی نیست.
- نشریه نبات کوچولو شماره ۷۱
ماهنامه نبات کوچولو از دیگر نشریات خردسالان است که برخی از مطالب مهرماه آن بر اساس بررسی‌های گروه نشریات شورای کتاب کودک، برتر اعلام شده‌اند.
شعر
عنوان: مامانم را دوست دارم
شاعر: افسانه شعبان نژاد
تصویرگر: مهدیه صفایی نیا
- شعر آهنگین نشان‌دهنده مادری است که برای کودک خود وقت می‌گذارد. شعر خیال‌انگیز برنامه یک روز مادر و فرزند خردسال را به نظم درآورده است.
سرگرمی
عنوان: حشره من
سرکلیشه: بازی نقاشی
- در این بازی، مجله از مخاطب می‌خواهد تا شکل‌های حشرات را کامل کند. سرگرمی با ایجاد آزادی عمل به مخاطب اجازه می¬دهد تا نقاشی‌ها را به‌دلخواه خود کامل کند. استفاده از رنگ‌های شاد و سفید خوانی مناسب باعث شده تا کودک به‌راحتی به انجام سرگرمی بپردازد.
سرکلیشه: هم‌بازی
عنوان: چه رنگی
- این بازی ذهن مخاطب را درگیر می‌کند تا با پرسش بتواند اشیایی را که به رنگ‌های مختلف است، بیان کند.
عنوان: کی و چی
- این بازی برای زمانی است که کودکان در جاده و سفر هستند و آن را با ۳ بازیکن یا بیشتر می‌توان انجام داد. کودکان با دیدن جانوران نام آنها را به زبان آورند؛ که برای شناخت بیشتر جانوران مناسب است.
- عنوان: یاد چی
- مخاطب با شنیدن یک واژه به یاد واژه دیگری در رابطه با آن می‌افتد سپس با واژه جدید باید جمله‌ای بسازد و آن را بیان کند.
بازی افزون بر گسترش دایره واژگانی کودک باعث افزایش قدرت بیان او می‌شود. تعداد بازیکنان می‌تواند سه نفر یا بیشتر باشد.
نکته: باید در نظر داشت مطرح کردن بردوباخت در طراحی سرگرمی برای کودکان خردسال مناسب نیست.
عنوان: کلاغ پرآهنی / پدر و مادر خندالو
- همیشه بازی کردن نیاز به اسباب‌بازی ندارد. این بار نشریه مطلب «کلاغ پرآهنی» و «پدر و مادر خندالو» را دستمایه بازی، سرگرمی و تفریح کودک کرده است تا او را به فکر وادارد، دایره واژگانی‌اش را گسترش دهد و تصویرسازی ذهنی او را قوی کند.
بازی‌هایی از این دست می‌تواند به‌صورت گروهی نیز انجام پذیرد.
معرفی کتاب
دو کتاب به روشی مناسب معرفی شده است. مخاطب همراه با مشخصات کامل کتاب با بخش کوتاهی از متن اصلی کتاب آشنا می‌شود. زبان طنز پندونه‌ها مخاطب را جذب و تشویق به تهیه کتاب می‌کند.
استفاده از هیچانه‌ها مایه لذت و سرگرمی کودک می‌شود. متن پندونه‌ها بیشتر مناسب درک کودک است تا خردسال.
-
سنجاقک شماره ۷
عنوان: مارمولک
شاعر: زهرا داوری
- مارمولک شاد و خندان برای خودش شعر می‌خواند و شیطنت می‌کند.
شعر به کودک شناختی از مارمولک می‌دهد. شاعر توانسته ارتباط بین کودک و مارمولک را به شیوه زیبایی برقرار کند تا جایی که مارمولک برای کودک ایجاد ترس نکند. واژه‌سازی از دیگر ویژگی شعر است مانند شادمولک. ریتم تند شعر کودک را به وجد می‌آورد.
در ماهنامه قلک شماره ۳۹، سروش خردسالان شماره ۶۵ و شاهد کودک شماره ۱۴۱ (مهرماه) از نشریات خردسالان هیچ مطلبی همخوان با معیارهای ارزیابی گروه بررسی نشریات کودک و نوجوان دیده نشد.
-
انتخاب این ماه
از این پس سعی می‌کنیم هر ماه یک یا چند مطلب از مطالب مورد بررسی نشریات خردسالان را با عنوان «انتخاب این ماه» به‌صورت نقد، بررسی و تحلیل در قسمت پایانی گزارشمان اضافه کنیم. مخاطب این بخش پدیدآورندگان و علاقه‌مندان به ادبیات کودک هستند. هدف از این کار بررسی عمیق‌تر مطالب نشریات خردسالان است.
رشد کودک شماره ۱، مهر ۹۶
بچه‌ی کنجکاو
نویسنده: مرتضی جلایی فر
تصویرگر: گلنار ثروتیان
«بچه کنجکاو» مطلبی است «روان‌شناسانه- علمی و اجتماعی» که موضوع «کنجکاوی کودک و نحوه دستیابی پاسخ به پرسش‌های ذهنی برآمده از این کنجکاوی» را مطرح می‌کند.
زبان آن ساده و شخصیت آن کودکی به نام «تیزبین» است. او همیشه سؤالی برای پرسش دارد و دوست دارد به همه چیز «یک جور دیگر» نگاه کند و مجموعه کنش‌های ذهنی و رفتاری او در این راستاست.
اتفاقاتی چون افتادن مداد و قل خوردن آن پرسش‌هایی را در ذهن او برمی‌انگیزاند و او به دنبال پاسخ این سؤالات در محیط اطراف و طبیعت می‌رود.
در آغاز راوی مطلب را بیان می‌کند؛ اما در پاره‌های بعدی که توسط شماره‌های ۱ تا ۴ از هم تفکیک شده‌اند، راوی خود «تیزبین» است که به دنبال سؤالات مطرح‌شده‌ی ذهنی خود می‌رود.
متن و تصویر در اکثر موارد هماهنگ پیش می‌رود، اما گاهی تصویر در نقش مکمل ظاهر می‌شود (نظیر زمانی که «تیزبین» با یک ذره¬بین در دست به تصویر کشیده می‌شود و یا زمانی که در سکانس سوم پس از اینکه از فعل جمع «برویم» استفاده می‌شود، تصویر دختربچه‌ای در کنار او دیده می‌شود)
اما اوج ارتباط و تکمیل شدن متن با تصویر، در مقدمه مشهود است. در متن می‌خوانیم: تیزبین دوست دارد به همه چیز یک جور دیگر نگاه کند. شما چی؟ و درست در مقابل، تصویری از «تیزبین»، با یک تغییر شکل فیزیکی، بیانگر دید معکوس او از اشیا، نمایش داده شده است.
به عبارت دیگر؛ معنای انتزاعی «جور دیگر دیدن» در متن، توسط تصویر، بدل به مفهوم و معنای عینی شده است که برای کودک در مرحله پیش‌دبستان و سال‌های ابتدایی دبستان قابل فهم‌تر است؛ زیرا کودک در این سنین لغات را بر اساس تجارب خود تعبیر و تفسیر می‌کند. (مبانی ادبیات کودکان و نوجوانان- محمود کلیمی و مهدی کاموس- انتشارات آزون- ۱۳۸۲ – ص ۴۶۳)
نکته: پیاژه روانشناس معروف سوییسی مراحل رشد را به شکل زیر تقسیم‌بندی کرده است:
الف- مرحله حسی حرکتی (تولد تا ۱۸ ماهگی)
ب- مرحله پیش عملیاتی (از ۵/۱ سالگی تا ۷ سالگی)
ج- مرحله عملیات عینی (از ۸ سالگی تا ۱۲ سالگی)
د- مرحله عملیات صوری (از ۱۲ سالگی تا ۱۵ سالگی)
از ویژگی‌های مرحله پیش عملیاتی، کسب عمل سمبلیک است. بدین معنا که کودک کم‌کم می‌تواند دنیای بیرون را به کمک سمبل‌ها یا نمادها برای خود مجسم کند. نمادها به‌جای اشیا و اشخاص می‌نشینند و اجازه می‌دهند تا آنها در زمان و فضایی دیگر مطرح شوند و همچنین در این دوران کودک حرف زدن را آغاز می‌کند. کلمات مثل اشیا نمادهایی هستند که با آنها می‌توان رویدادهای حال، گذشته و آینده را به‌طور ذهنی مجسم کرد.
مثلا وقتی کودک کلمه توپ را یاد گرفت می‌تواند سایر اشیای گرد را با کمی تناسب در ذهن خود مجسم و بین آنها پیوند برقرار کند.
علاوه بر زبان، سایر توانایی‌ها نیز یادگیری عمل نمادها را همراهی می‌کنند. این توانایی‌ها مخصوصا در بازی کودک تجلی می‌کنند و شکل تقلید تاخیری و بازی نمادین به خود می‌گیرند. در تقلید تاخیری کودک می‌تواند یک موقعیت واقعی را در غیاب الگو، تقلید کند.
منبع: روانشناسی رشد (۱ و ۲) – جیمز وندرزندن- ترجمه دکتر حمزه گنجی- نشر ساوالان- ۱۳۹۳ – ص ۹۳
«یاشار هدایی»
افزودن دیدگاه جدید