قطار موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان به ایستگاه شانزده‌ام رسید

از روزی که قطار «موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان» روی ریل افتاد تا به سوی مقصد برود، شانزده سال می‌گذرد. مقصدی که برای رسیدن به آن زمانی مشخص نشده است و تنها ایستگاه به ایستگاه هدف‌گذاری می‌شود تا هدف‌ها درست ارزیابی شوند.

باید گفت که این قطار با تلاش همه همکاران دیروزی و امروزی خود به این ایستگاه رسیده است. هدف بزرگ بزرگ ما گسترش «فرهنگ کودکی، شناخت و ترویج» آن است. در این هدف بزرگ بزرگ، هدف‌های کوچک‌تر نیز نهفته است. نخستین هدف، پژوهش و انتشار تاریخ ادبیات کودکان ایران در ده جلد بود که به انجام رسید و اکنون مجموعه پژوهشی «کودک و کودکی در فرهنگ و تاریخ ایران» را در چارچوب مطالعات کودکی با ژرفکاوی پیش می‌بریم. در این میان گروه کتابخانه تحقیقاتی و موزه کودکی موسسه که قلب یا منبع سوخت این قطاراست، در این سال‌ها با گردآوری افزون بر بیست و دوهزار سند و افزار و اقلام موزه‌ای چندین واگن این قطار را پر کرده و چشم‌به‌راه است تا سرانجام این بار سنگین را به یاری سازمان میراث فرهنگی و شهرداری تهران و البته یاوران بخش خصوصی در جایی از این شهر و در ایستگاهی که بر سر آن نوشته شده است «موزه ملی تاریخ و فرهنگ کودکی» خالی کند؛ اما پیش از این‌که ما به این ایستگاه برسیم، در ایستگاهی دیگر موزه مجازی تاریخ فرهنگ کودکی در پایگاهی به نام «ایرانک» راه‌اندازی شده است. همچنان که این قطار به راه خود می‌رفت، زمانی دیگر، همراه با «خانه کتابدار کودک و نوجوان برای ترویج خواندن» طرح مشترک «کتابک» را کلید زدیم. کتابک اکنون یکی از افتخارات فرهنگی این سرزمین است. همه آن چه که برای ترویج و شناخت فرهنگ و ادبیات کودکان نیاز است، از این پایگاه قابل برداشت است. کتابک چند واگن دیگر از این قطار را پر کرده است، تنها در یک واگن آن، بیش از هزار کتاب باکیفیت است که به مخاطبان و فرهنگ دوستان معرفی شده است. کتابک را نیز دوستانی عاشق در موسسه پیش می‌برند که همه کار آن را خود می‌کنند، از بخش فنی که چرخ گذاری واگن‌های این قطار است تا تدوین مطالب. کمی آن سوتر چند واگنی از این قطار به آموزک اختصاص دارد. آموزک یا آموزش خلاق از راه ادبیات کودکان، یکی از رویاهای بزرگی است که دوستان موسسه برای گسترش آن می‌کوشند. آموزشی که کودکان را سحر و شیفته خود می‌کند. آموزشی که نسخه شفابخش برای کودکان محروم یا دوزبانه است. آموزشی که همه کودکان را از هر سطح و هر خاستگاهی پوشش می‌دهد. واگن‌های این قطار را آن‌ها که عاشق کودکان این سرزمین هستند به پیش می‌برند اما آن‌ها که با مغز و ذهن کودکان تجارت می‌کنند، همواره زیر چرخ‌هایش سنگ می‌گذارند.

هر سال که می‌گذرد، واگن‌های این قطار افزون‌تر می‌شود. اکنون هدهد آن پرنده خوش‌نام و زیبا چند واگن از قطار موسسه را پر از کتاب کرده است تا باکیفیت‌ترین کتاب‌ها به دست کودکان و خانواده‌ها در سراسر ایران برسد. هدهد را نیز گروهی از همکاران موسسه روی ریل این قطار می‌کشند که گاه از خستگی بی نَفس می‌شوند. در کنار هدهد اکنون چند واگن از قطارهای موسسه با کتاب‌های انتشارات آن پر شده است. این کتاب‌ها بخشی از رویای دوستان موسسه است برای بالابردن جایگاه ادبیات کودکان و هم‌چنین ارتباط این بخش با واگن‌های دیگری که «با من بخوان» نام دارد. «با من بخوان»، با جایگیری در واگن‌های آخری که این قطار از آن ساخته شده است، با گرفتن جایزه ایبی – آساهی بزرگ‌ترین افتخار فرهنگی ادبیات کودکان را از آن خود کرده است. اکنون روی واگن‌های آن این نشانه به خوبی دیده می‌شود: «با من بخوان» برای ترویج کتابخوانی در محروم‌ترین و دورافتاده‌ترین نقاط این سرزمین. اکنون به همت دوستانی از موسسه پیش می‌رود که هر کدام برای خود دنیایی از عشق به این کودکان را در سینه دارند.

پس از شانزده سال قطار موسسه بزرگ‌تر از آن روز است که تنها با دو واگن راه افتاد. این قطار اگرچه با همت و همیاری همکاران موسسه می‌چرخد، اما گاهی دوستانی بیرون از این مجموعه که خود را مسافر و همکار این قطار می‌دانند به یاری آن می‌شتابند. یاوران بسیار هستند، اما نام‌هایی داریم که از سال‌های دور پیوسته و بی‌جار و جنجال موسسه را یاری داده اند. شرکت آمن و برادران تفرشی که روزگاری در کنار ایرانک ایستادند و سپس انباری را برای جای دادن بخشی از بارهای واگن‌های موزه کودکی در اختیار ما گذاشتند. خانم‌ها خرمن کسرایی و فائزه پژوهش که دو تن از یاوران همیشگی بوده و هستند و در این سال‌های گذشته سرانجام درجایی از این سفر که قطار موسسه به سبب تنگی راه امکان گذر نداشت، شرکت عمران آذرستان به همت و مدیریت خانم پروین امینی و مهندس توحید زورچنگ آستین همت بالا زدند و راه را برای این قطار فرهنگی گشودند تا اکنون موسسه در دو مکان مستقر باشد. یکی جایگاه کتابخانه تحقیقاتی دربرگیرنده کتاب‌های مرجع و کتاب‌های کم‌یاب و نایاب قدیمی کودکان ایران، پایگاه اطلاعات، پژوهش در حوزه کودکی و «با من بخوان» و دیگری جایگاه هدهد، کتابک، آموزک و انتشارات. راه دراز است و مقصد نیز آشکار نیست؛ اما هدف‌ها روشن است و از هر ایستگاه که می‌گذریم بی‌تاب‌تر می‌شویم برای این که زندگی امروز و فردای کودکان این سرزمین بهتر از زندگی کودکان دیروز این سرزمین باشد.