یادگیری کودکان از راه بازی و نمایش

داستان‌های سنتی، منبع الهام‌بخش عالی برای کار در همه‌ی زمینه‌های برنامه آموزشی است. این جلسه‌ی نمایش، همچنان که «جودیت هریس»[1] شرح می‌دهد، دربرگیرنده بازی‌هایی برای دست‌گرمی، تقلید، نقش‌آفرینی و داستان‌پردازی است.

جودیت هریس نویسنده و آموزگار خردسالان از نورث همپتون است.

اجرای نمایش همیشه وسیله‌ی خوبی برای آموختن هدف‌های اولیه یادگیری است. مهارت‌های ارتباطی، زبانی و سوادآموزی در حالی شکل می‌گیرد که کودکان «به داستان‌ها با لذت گوش می‌دهند و پاسخ می‌گویند»، «داستان‌ها را به ترتیبِ درست بازگو می‌کنند» و «داستان‌های خود را می‌سازند».

«داستان را دنبال کن»[2] بازی است که کودکان آن را دوست دارند و بارها و بارها برای رشد مهارت‌های داستان‌گویی، از آن می‌توان بهره بُرد.

این موضوع همچنین برای رشد توانایی ریاضی، مانند «شمردن و به‌کار بردن به ترتیب از نام اعداد در متن‌های آشنا» و «محاسبه معتبر» می‌تواند به‌کار رود. سه [بچه] خرس، خوک و یا بز، منبع خوبی از زبان ریاضی برای توصیف اندازه‌ی نسبی هستند.

نقاط شروع

با گروه کوچکی از کودکان، به شکل دایره بنشینید و درباره‌ی داستان‌های سنتی یا افسانه‌ها، گفت‌وگو کنید. بچه‌ها چند نمونه‌ی مختلف را می‌توانند نام ببرند؟ کوشش کنید داستان‌های اصلی را از نسخه‌های شرکت دیزنی بازشناسی دهید!

نگاهی به مجموعه کتابی که همان داستان را بازگو می‌کند، یا داستان سه خوک کوچک، «موطلایی و سه خرس»[3]، یا «سه بز زرنگ»[4] بیندازید. درباره‌ی شباهت‌ها و تفاوت‌های نسخه‌های مختلف یک داستان سخن بگویید. آیا کودکان هر چیزی را که داستان‌ها به‌هم پیوند می‌دهند، می‌توانند شناسایی کنند؟

• تُن صدای‌تان را سه درجه افزایش دهید: به کودکان یادآوری کنید که در دو مورد از این داستان‌های سنتی، سه شخصیت با سه تُن صدای متفاوت وجود دارد: بلند، متوسط و آرام. از کودکان بخواهید تُن صدای‌شان را کشف کنند. بلندترین یا آرام‌ترین صدایی که می‌توانند ایجاد کنند چگونه است؟ با صدای آرام از بچه‌ها بپرسید و از آن‌ها بخواهید به‌آرامی به شما پاسخ بدهند. پرسش بعدی را با صدای بلندتری بپرسید.

• بازی حدس زدنی «چه کسی برای شام می‌آید؟» را به کمک صدای مختلف سه خرس، انجام بدهید. دایره‌وار بنشینید و یک کودک را انتخاب کنید تا در میانه‌ی دایره بنشیند و چشمانش را ببندد. سپس آن‌ها سؤال «چه کسی برای شام می‌آید؟» را می‌پرسند. به کودک دیگری در حلقه اشاره کنید که با صدای دلخواه خود یا به‌عنوان بچه خرس، خرسِ مادر یا خرسِ پدر پاسخ بدهد و بگوید: «من برای شام می‌آیم». آیا کودکی که میانه دایره نشسته، کودک و خرس را می‌تواند شناسایی کند؟

دست‌گرمی

این بازی‌ها را امتحان کنید تا به کودکان در جابه‌جایی و دست‌گرمی کمک کنید:

• در آغوش گرفتن سه نفره: از کودکان بخواهید در اتاق اطراف یکدیگر حرکت کنند و مراقب باشند که دیگری را لمس نکنند. وقتی فریاد می‌زنید «در آغوش گرفتن سه نفره»، یا از صدای دیگری برای توقف، استفاده می‌کنید، مانند توقف موسیقی یا کوبیدن بر طبل، همه‌ی بچه‌ها باید به گروه‌های سه نفره تقسیم شوند و یکدیگر را بغل کنند. در آغوش گرفتن سه نفره! با اعداد بیش‌تر (تعداد بچه‌ها) نیز می‌توان بازی کرد!
• سه روش برای رفت‌وآمد: درباره‌ی چگونگی حرکت سه بز یا خرس با توجه به اندازه‌ی آن‌ها گفت‌وگو کنید. کوچک‌ترها به‌سرعت، با گام‌های کوچک و نوک پا می‌توانند حرکت کنند، اندازه‌ی متوسط‌ معمولی می‌توانند راه بروند، و بزرگ‌ترها، به‌آرامی گام‌های بسیار بلند برمی‌دارند. صداهایی همچون صدای افزارهای مختلف موسیقی را برای نشان دادن صداها انتخاب کنید. آیا کودکان به‌سرعت و با تغییر صداها می‌توانند نوع حرکت‌شان را تغییر دهند؟

• فراتر از تصور: به شکل دایره‌ای بایستید و کودکان دور دایره را 1، 2 یا 3 شماره‌گذاری کنید. سپس شماره‌ی سه را صدا بزنید. همه‌ی کودکان با این شماره باید به‌همان شیوه‌ای که شما پیشنهاد می‌دهید، از میان دایره حرکت کنند. سعی کنید مانند یک غول (گام‌های بسیار بزرگ بردارید)، یا مانند پری (پرواز شوید)، مانند پرنسس (نوکِ پا راه بروید)، یا مانند وزغ (چهار دست وپا بپرید)، خرس (به‌آرامی، روی پاهای عقب راه بروید و غُرغُر کنید)، بز (چهار دست‌وپا)، غول غارنشین (سلانه سلانه راه بروید)، کوتوله (روی زانو)، شاهزاده‌ی خوش‌تیپ (با فخر و غرور راه بروید)، جادوگر بدجنس (با پشت خمیده) و مانند آن حرکت کنید. سپس شماره‌های مختلف را صدا بزنید و هنگامی که فریاد می‌زنید: "فراتر از تصور"، همه‌ی کودکان با شخصیت انتخابی‌شان حرکت می‌کنند - هرج و مرج (بی‌نظمی کامل)!

تقلید و دقت

هدف این فعالیت‌ها کمک به کودکان است تا مهارت‌های تقلیدی‌شان را اصلاح کنند و درباره‌ی این که چگونه عدد سه، نقش اصلی در تأثیرگذاری این داستان‌ها دارد را بیاموزند.

آقا خرسه و کوزه‌ی عسل: این بازی، دقتی جالب برای آرام کردن جلسه و تشویق کودکان به گوش دادنِ دقیق ایجاد می‌کند. دایره‌وار بنشینید و از یک کودک بخواهید در میان دایره بنشیند و آقا خرسه باشد و کاملاً خودش را به خواب بزند. پشت او «کوزه‌ی عسل» قرار دهید. این کوزه می‌تواند یک فنجان یا کاسه باشد، یا اگر می‌خواهید بازی را چالش برانگیزتر کنید، از یک ماراکا[5] که هنگام حرکت دادن آن سروصدا می‌کند، استفاده کنید. در حالی که صدایی تولید می‌کنید، به کودکی دیگر اشاره کنید که بخزد، و کوزه‌ی عسل را بی‌سروصدا بردارد و به جای خودش در دور دایره برگردد. همه‌ی بچه‌ها باهم فریاد می‌زنند: «آقا خرسه بیدار شو». آیا او می‌تواند کوزه‌ی عسلش را پیدا کند؟

• تا سه نشه بازی نشه: در بسیاری از داستان‌های سنتی، پیش از درست شدن، سه‌بار اتفاق‌هایی رخ می‌دهد: خانه‌ی خوک کوچولوی سوم خانه‌ای است که خراب نمی‌شود، بز نر سوم کسی است که از شر «ترول»[6] رها می‌شود، تخت سومی که «گلدیلاکس» آزمایش می‌کند درست است، و مانند آن. با کودکان درباره‌ی تقلید از برخی کارها و برنامه‌های مختلف کار کنید. مانند پوشیدن کت، کوشش برای باز کردن در، برداشتن چیزی از یک قفسه‌ی بلند، صید ماهی یا جست‌وجوی چیزی که گم شده. شما و کودکان در دو نوبت اول، کوشش‌تان برای انجام دادن کار  موفق نیست و در سومین بار، کار مورد نظرتان را می‌توانید انجام دهید؛ «تا سه نشه بازی نشه!»

تمرکز در نمایش

این فعالیت‌ها بر پایه‌ی روش‌های داستان‌سرایی، مانند بازگو کردن داستان‌ها به ترتیب درست و ساخت پایان‌های نو برای داستان‌ها است.

• داستان را دنبال کن: دایره‌وار بنشینید و شروع به گفتن یکی از «سه» قصه‌ی سنتی کنید. کیسه‌ی لوبیا یا عروسک خرس را برای یکی از کودکان که دور حلقه نشسته است، پرتاب کنید. او باید داستان را ادامه بدهد. اگر کودک از گفتن داستان اکراه دارد، می‌تواند یک جمله کوتاه بگوید و سپس با پرتاب اسباب‌بازی، گفتن ادامه داستان را به نفر بعدی واگذار کند. کودکان را به بازگویی دقیق داستان، تشویق کنید. در صورت تمایل آن‌ها را در به‌کار بردن از صداهای متناسب، تشویق کنید و تا آن‌جا که ممکن است حالت اجرای نمایش داشته باشند. متناوباً، سعی کنید شخصیت‌های جدیدی را به داستان وارد کنید و تغییرهایی ایجاد کنید تا به کودکان اجازه دهد مهارت‌های اصلی داستان‌سرایی‌شان را بیازمایند.
• مصاحبه با ستاره‌ها: شخصیت اصلی هر داستان را انتخاب کنید و برای روزنامه یا تلویزیون محلی با او مصاحبه کنید. شما و کودکان می‌توانید نقش مصاحبه‌کننده، گزارشگر، فیلم‌بردار، چهره‌پرداز و شخصیت‌های متفاوتی مانند «گلدیلاکس»، بچه خرس، گرگ بزرگ بد یا یکی از بزهای نر را اجرا کنید. بپرسید: «آیا می‌دانید در خانه چه کسی خوابیده‌اید؟»، «آیا فکر می‌کنید «گلدیلاکس» باید به‌سبب شکستن وسایل شما، مجازات شود؟»، «از کجا یاد گرفتید که خانه‌ها را به‌هم بریزید؟» یا «ایده چه کسی بود که «ترول» را فریب دهید؟»

می‌توانید با برخی از شخصیت‌های فرعی‌تر گفت‌وگو کنید، یا شخصیت‌های جدیدی بیافرینید و از آن‌ها بخواهید از منظری متفاوت درباره‌ی داستان سخن بگویند، مانند پدر و مادر «گلدیلاکس»، مردی که مصالح را به سه بچه خوک فروخت، کشاورزی که بزهای مزرعه‌اش را خوردند!

• صحنه‌به‌صحنه: با گروه کوچکی از کودکان کار کنید و داستان مورد نظرتان را صحنه‌به‌صحنه بازسازی کنید. نخست داستان را به چهار تا شش صحنه تقسیم کنید. توافق کنید هر شخصیت را چه کسی بازی کند. اجازه دهید بچه‌ها گفت‌وگو و داستان را بداهه اجرا و بازی کنند. در پایان هر صحنه، مهم‌ترین بخش آن را انتخاب کنید و چند لحظه بدون حرکت، در آن حالت بمانید؛  یعنی هر کس، در هر موقعیت و جایی که هست، بایستد و «مانند عکس ثابت شود» (انگار از این صحنه عکس گرفته شده). با بچه‌ها درباره‌ی اهمیت زبان بدن و حالت‌های چهره صحبت کنید.
• پایان خوش تازه: در حالی که شما پایان هر داستانی را دوباره می‌نویسید، کودکان نیز می‌توانند نویسنده‌ی پایان تازه‌ای برای داستان‌ها باشند. بچه‌ها به چند پایان متفاوت فکر می‌کنند؟

انگشتان بامزه

• عروسک‌های دستی یا انگشتی را برای کودکان فراهم کنید تا داستان‌ها را به شکل مستقل برای یکدیگر بازگو کنند. آن‌ها را تشویق کنید در روند گفتن داستان خلاق باشند و پایان داستان‌ها را بازآفرینی کنند.

HarriesJudith. (June 2007)." Once upon a long ago." Eye magazine, Vol. 9, No.2, pp.x-xi.