هر کودکی حق دارد کتاب بخواند و در دنیای پهناور کتاب ها زندگی کند، از آنها لذت ببرد و عناصر جدیدی را بشناسد. طراحی و ساخت کتاب های لمسی برای همه گروه های سنی کودکان و انواع کودکان با نیازهای ویژه، به خصوص کودکان کم توان ذهنی ضرورت دارد. کودکان باید بتوانند از منابع مناسب برای شناخت بهتر و بیشتر محیط پیرامون خود استفاده کنند و کتاب های لمسی چنین هدفی را دنبال می کنند.
کودک با لمس کتاب، با ادبیات و عناصر مختلف موجود در محیط خود آشنا می شود. او فرصت دارد تا با کتاب بازی کند، در آن به جست وجو بپردازد و از آن لذت ببرد. کتاب لمسی با تکیه بر تحریک حس لامسه و استفاده از تنوع جنس و بافت روی آن برای کودکان نابینا، کم بینا و سایر معلولیت های دیگر پیش بینی شده است. در این گونه کتاب ها کودک با لمس عناصر موجود در کتاب، حجم، اندازه، شکل و جنس را نیز می شناسد.
کتاب های لمسی دارای تصاویر برجسته است و روش ها و مواد لازم برای ساخت این کتاب ها بسیار متنوع هستند.
از سایت کتاب هدهد کتاب‌های لمسی زیر را تهیه کنید:
در زمینه ساخت کتاب‌های لمسی باید نکات زیر را مورد بررسی قرارداد:
در انتخاب مواد سازنده کتاب، باید به موضوع آن توجه کرد و بهتر است از موادی استفاده شود که به جنس واقعی اشیاء و شخصیتها نزدیکتر باشد. به عنوان مثال اگر موضوع کتاب راجع به دریا، آب، یا حیوانات دریایی است، می توان از پلاستیک یا ماده ای که آب را به خود جذب نمی کند، استفاده نمود.
به نکته دیگری نیز می توان اشاره کرد و آن مسئله "رنگ" است. البته برای کودک نابینا رنگ نقش اساسی ندارد. اما بطور کلی چون کتاب های لمسی، مورد استفاده بسیاری از کودکان است، بهتر است از ابتدا به مسئله رنگ نیز توجه نمود.
قطع کتاب می تواند به اندازه کف دست یا کمی بزرگتر باشد. تعداد صفحات بهتر است محدود باشد و شکل و نوع ارائه کتاب در ارتباط با محتوا و موضوع کتاب باشد.
حال به چند نمونه از روش های ساخت کتاب های لمسی اشاره می شود:
کلاژ رایج ترین روش، و به معنای چسباندن مواد روی یک زمینه است. برای تهیه کلاژ از مواد مختلفی استفاده می شود. کلاژ کاغذ، مقوا یا هرنوع کاغذ ضخیم روی زمینه کاغذی یا مقوایی روش ساده و آسانی است. البته از کاغذهای متنوع دیگری مثل کاغذ سنباده، کاغذ گلاسه، کاغذ بافت دار(مثل کاغذ کارتون) نیز می توان استفاده کرد. چوب، فلز، پوست، پر، پلاستیک و پارچه مواد دیگری هستند که در ساخت کتاب های لمسی کاربرد دارند. برای تهیه کلاژ از هرگونه ماده ای است که از نظر جنس بسیار متنوع است و جهت نشان دادن بعضی از موضوع ها مثل پوشش بدن حیوانات و بسیاری از مفاهیم مناسب است.
شیوه دیگر، استفاده از تصاویر متحرک است. این روش یکی از لذت بخشترین تکنیک های تصویرگری کتاب کودک است. در این نوع کتاب، یک شی یا شخصیت طوری طراحی می شود، که قابلیت تحرک و جابه جایی داشته باشد. بدین سبب برای تمام بچه های بینا و نابینا شوق آفرین است. کودک از این طریق فرصت می یابد تا با کتاب بازی کند، به جای شخصیت ها حرف بزند و قصه را متناسب با نیاز خود، به نوعی دیگر بازسازی نماید.
دوخت در ایجاد تصاویر خطی و خطوط راست کاربرد دارد. در این روش با نخ کلفت روی خط طرح دوخته می شود. بخیه ها و طرح های مختلف چرخ خیاطی نیز قابل اجراست و به کار تنوع می دهد.
در حال حاضر در کشور ما، بیش از ۵۰ عنوان کتاب لمسی برای گروههای مختلف سنی، با موضوع های متفاوت ساخته شده است. تعداد انگشت شماری از این کتاب ها در حال تولید هستند. امید است در سال های آتی به کیفیت و کمیت بهتری در ساخت کتاب های لمسی دست یابیم.
علاقمندان می توانند در کتابخانه تحقیقاتی شورا و در مؤسسه پژوهشی کودکان دنیا با مجموعه ای از این آثار آشنا شوند.
در ارتباط با این موضوع بیشتر بخوانید:
افزودن دیدگاه جدید