تجربه‌‍‌ای متفاوت از جشن تیرگان یا جشن آبریزگان در موزه کودکی ایرانک

موزه کودکی ایرانک به مناسبت جشن تیرگان و هفته صرفه‌جویی در آب با مشارکت کمیته آب، انرژی و محیط زیست، نشریه تخصصی مهر آب، مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی (وابسته به یونسکو) و انجمن روابط عمومی ایران، دو برنامه ویژه ترانه و موسیقی «کوک‌آب» و «چولی‌قزک و چمچه‌خاتون» را در روزهای 16 و 17 تیر ماه در دو نوبت صبح و عصر برگزار کرد.

جشن تیرگان، مناسبت‌ و رویدادی فرهنگی با ظرفیتی بسیار مطلوب است و امکان آموزش بخشی از میراث فرهنگی با موضوع آب به کودکان، نوجوانان و خانواده‌ها را فراهم می‌کند. این جشن در گرامیداشت تیشتر، ستاره باران‌آور در فرهنگ ایرانی و ادیان میترایی و زردشتی است، که جشن آبریزگان هم نامیده می‌شود. از آیین‌های این جشن می‌توان به جمع شدن مردم در کنار آب‌ها با آرزوی بارش باران در سال جدید و پاشیدن آب به یکدیگر اشاره کرد.

در سایت کتابک بخوانید: کودکان و آشنایی با جشن‌های ایرانی، جشن تیرگان

موزه کودکی ایرانک با توجه به وضعیت بحران آب در دنیا و البته در ایران، با هدف جلب توجه همگان به اهمیت منابع آبی کشور و مصرف پایدار آن و آشنایی با میراث فرهنگی مرتبط با آن، برنامه‌ی موسیقایی «کوک‌آب» را جایگزین مراسم آب‌پاشی که هدر رفتن آب است، کرد. در این برنامه که به نوعی ترویج استفاده بهینه از آب است، بازدیدکنندگان از کوچک و بزرگ لذت گوش سپردن به نوای خوش موسیقی که از هر کاسه سفالین زیبای آب بر می‌خیزد را تجربه کردند. تجربه‌ای متفاوت از گوش سپردن به صدای آب برای کاهش استرس و کاهش تنش‌های عضلانی. صدای موسیقایی این عنصر منحصربه‌فرد طبیعت باعث حس شادی در بازدیدکنندگان موزه شد و به این فکر کردند در شرایط فعلی به یقین گوش سپردن به صدای آب می‌تواند دلنشین‌تر از مراسم آب‌پاشی باشد.

 برنامه «کوک‌آب» با شعار زیبای «زندگی بدون آب کوک نیست» آغاز شد. در این برنامه که توسط هنرمند فرهیخته آرش لطفی و زهرا میری اجرا شد، ابتدا با اشاره به شیوه‌های کوک کردن انواع سازهای موسیقی، شیوه کوک کردن کاسه‌های سفالین آب به عنوان یک ساز موسیقایی به بازدیدکنندگان آموزش داده شد. سپس چند موسیقی و ترانه کودکانه قدیمی با نواختن روی کاسه‌های آب توسط دو هنرمند موزه اجرا شد و در انتهای برنامه کودکان و نوجوانان بازدیدکننده نیز نواختن موسیقی با کاسه‌های آب را تجربه کردند. آرش لطفی در این برنامه اعلام کرد هر کدام از بازدیدکنندگان که بتوانند در خانه با کاسه‌های آب موسیقی را اجرا کنند و برای ایشان یا موزه کودکی ایرانک فیلم آن را ارسال کنند، کتاب و بازوبند «میرآب» را هدیه خواهند گرفت. در ادامه دکتر عباس فقیه خراسانی، مشاور مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی در مورد قنات‌ها، کار میرآب‌ها و ساعت آبی توضیحاتی دادند و اضافه کردند برنامه «کوک‌آب» ظرفیت ثبت در «میراث جهانی یونسکو» را دارد و اقداماتی در این زمینه را آغاز خواهند کرد.

خرید کتاب کودک درباره صرفه جویی در مصرف آب

تلاش برای ثبت این برنامه فرهنگی– زیبا در میراث جهانی قطعا رویدادی مهم در حفظ و اشاعه میراث فرهنگی و هنری کشورمان بدست هنرمندان خوبی چون آرش لطفی است و دست اندرکاران موزه کودکی ایرانک از نقش موزه در معرفی و ترویج این فرهنگ خرسند است.

در سایت کتابک بخوانید: فهرست کتابک به مناسبت جشن تیرگان، ۱۳ تیر

بازوبند میرآب

دکتر عباس فقیه خراسانی

برنامه «چولی‌قزک و چمچه‌خاتون» به اجرای ترانه آیینی باران‌خواهی در خراسان جنوبی و آذربایجان شرقی اختصاص داشت. مراسم آیینی باران‌خواهی در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران برگزار می‌شود و نام عروسک آن چولی‌قزک، چمچه‌گلین، کوسه‌باران، ... است. در همه‌جا عروسک مراسم را بچه‌ها می‌ساختند و آن را دسته‌جمعی در کوچه‌های شهر یا روستاهای حرکت می‌دادند و به در هر خانه که می‌رسیدند صاحب‌خانه به آن‌ها شیرینی و آجیل می‌داد. کودکان شیرینی‌هایی را که جمع‌آوری کرده‌اند را در پایان میان خود و نیازمندان تقسیم و برای بارش باران دعا می‌کردند.

در سایت کتابک بخوانید: معرفی عروسک بوکه بارانه

در ابتدای برنامه موزه فیلمی کوتاه از ساخت عروسک چولی‌قزک و اجرای مراسم باران‌خواهی در خراسان جنوبی پخش شد. سپس ترانه باران‌خواهی با همراهی ساز کمانچه هنرمند عزیز امیررضا صدقی و همخوانی بازدیدکنندگان اجرا شد.

چولی‌قزک بارون کن
بارون بی پایون کن
گندم به زیر خاکه
 از تشنگی هلاکه
گل های سرخ لاله
زتشنگی مناله
چولی‌قزک، بیا بیا
با ابری سیا سیا
بارون بیا جر جر
تو نودنا شر شر

در ادامه دکتر منا مسعودی، مسئول کمیته آب، انرژی و محیط زیست قصه‌ی ساخت عروسک آیینی باران‌خواهی چمچه‌خاتون (گلین) در آذربایجان شرقی را برای بازدیدکنندگان گفتند. مراسم چمچه‌خاتون و عروسک آن در سال 1400 به نام اهالی شهرستان کوثر در استان اردبیل در فهرست آثار ناملموس کشورمان به ثبت رسیده است.

سپس دکتر عبدالله اسکویی، سردبیر نشریه مهرآب از مراسم باران خواهی و اهمیت آن در میراث فرهنگی کشورمان به کودکان گفتند و ترانه باران‌خواهی چمچمه خاتون را به زبان آذری با همراهی بازدیدکنندگان آذری‌زبان همخوانی کردند.

چمچه گلین نه ایستر (ای چمچه عروس چه می‌خواهد)

الله دان یاغیش ایسته (از خدا باران بخواه)

الله بیزه یاغیش ور (خدایا به ما باران عطاکن)

دیم لرمیز قورو دور (کشت دیم ما خشک شده)»

خرید کتاب کودک درباره‌ی اهمیت آب

در انتهای مراسم دکتر منا مسعودی عروسک دست‌ساخت سنتی چمچه‌خاتون را که خودشان بر پایه نمونه قدیمی بازسازی کرده بودند به موزه کودکی ایرانک اهدا کردند که در بخش عروسک‌های موزه قرار گرفت و مجموعه عروسک‌های چمچمه خاتون آذربایجان شرقی را که از طرف روابط عمومی آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی به موزه ارسال شده بود را به بازدیدکنندگان کودک و نوجوان موزه اهدا کردند. در انتهای برنامه مجموعه کتاب‌های آموزشی کاشت درختان از طرف سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز بین بازدیدکنندگان توزیع شد.

موزه کودکی ایرانک تلاش دارد در کنار آشنایی همگان با تاریخ فرهنگ کودکی ایران زمین و ترویج آداب موزه‌گردی میان نسل جوان با اجرای برنامه‎های مناسبتی گوناگون گامی موثر در ترویج میراث فرهنگی ملموس و ناملموس ملی و آگاهی رسانی به خانواده‌ها و نسل آتی بردارد، تا میراث فاخرمان در حافظه تاریخی کوچک و بزرگ ثبت شده و زنده بماند.