چرا و چگونه کودکان را با مفاهیم زیست محیطی آشنا کنیم؟

پاسداری از محیط زیست، تلاش برای توسعه پایدار، گرامی داشت تنوع زیستی... این مفاهیم چه هستند و چگونه می توانند بر زندگی ما و کودکان ما اثر بگذارند؟ مفاهیمی که بسیار شنیده ایم و کمتر به آن ها اندیشیده و یا برای آن ها گامی برداشته ایم.

توسعه پایدار، محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است و می کوشد بین این سه رکن زندگی انسان ها به گونه ای تعادل برقرار شود تا زندگی زمین و دیگر موجوداتی که بر روی آن زندگی می کنند، با خطر روبرو نشود. توسعه پایدار، اکنون در برنامه های جهانی به یک هدف تبدیل شده و سیاست گذاران در بسیاری از کشورها می کوشند تا نسل آینده را با دیدگاهی موافق با توسعه پایدار بپرورند.

ما نیز به عنوان پدر و مادر، آموزگار، مربی و افرادی که به نوعی در برابر پرورش نسل آینده مسئولیت داریم، با آموزش مفاهیم زیست محیطی و تلاش برای علاقه مند کردن کودکان به محیط زیست و نزدیک کردن آن ها به طبیعت، می توانیم در ساختن محیط زندگی سالم و مطلوب برای آن ها و در اختیار گذاشتن زمینی با منابع فراوان زیست محیطی سهیم باشیم.

• رامن، دوست نوجوان کتابک، که دوست دار محیط زیست است مطلب زیر را در ارتباط با تنوع زیستی و زندگی شهر نشینی تهیه کرده که می توانیم از آن برای کار با کودکان در آموزش مفاهیم زیست محیطی بهره ببریم:

«تنوع زیستی» و «ما، شهرنشینان»

«تنوع زیستی»، یعنی گوناگونی تمام موجودات زنده بر روی زمین؛ و «سازمان ملل متحد» سال ۲۰۱۰ میلادی را سال «تنوع زیستی» اعلام کرده است.

اما چرا «تنوع زیستی» مهم است؟! این موضوع چه اهمیتی دارد؟! اصلاً چه ارتباطی با ما شهرنشینان دارد؟!

دلایل خیلی زیادی برای این سؤال وجود دارد. چند تا از ساده‎ترین آن‎ها عبارتند از این که:

• گونه‎های زیادی وجود دارند که هنوز ناشناخته‎اند و چیزی درباره‎شان نمی‎دانیم. در حالی که می‎توانند دارو، غذا یا کلید مهمی برای شناخت رمزهای طبیعت و پاسخ به سؤال‎های علمی مهمی باشند. تاکنون، از ۱۳ میلیون گونه‎ای که حدس زده می‎شود وجود داشته باشد، تنها حدود یک و نیم میلیون گونه شناسایی شده است. (عده‎ای تخمین می‎زنند که این رقم ۳۰ میلیون باشد.)

• گونه‎های مختلفی از گیاهان و جانوران هستند که بقایای گیاهان و جانوران مُرده را تجزیه می‎کنند و به طبیعت برمی‎گردانند. اگر آن‎ها از بین بروند، طبیعت دیگر قادر نیست منابع خود را بازیابی کند، خاک زمین فقیر می‎شود و کشاورزی، محیط زندگی گیاهان و جانوران در بوم‎سازگان‎ها (اکوسیستم‎ها) ی مختلف مختل می‎شود و توازن طبیعت بر هم می‎خورد.
• برخی از گونه‎های گیاهان به گرده‎افشانی نیاز دارند. از آن‎جایی که آن‎ها نمی‎توانند راه بروند و گرده‎افشانی کنند، از جانوران کمک می‎گیرند. حالا اگر گونه‎های مختلف این جانوران از بین بروند، یا از بین رفته باشند، گونه‎های گیاهی وابسته به آن‎ها هم نابود می‎شوند.
• یک مثال ساده: اگر فرض کنید که فقط یک گونه ذرت وجود داشت، آن وقت فقط یک نوع آفت می‎توانست هرچه ذرت بر روی سیاره‎ی زمین هست را از بین ببرد! بنابراین باید از «تنوع زیستی» خیلی سپاس‎گزار باشیم که بر روی زمین گونه‎های مختلف از گیاهان و جانوران مختلف، برای مقابله با انواع خطرهای نابودی، وجود دارد.
• با از بین رفتن هر گونه، یک زنجیره‎ی غذایی هم نابود می‎شود. از آن‎جایی که خود زنجیره‎های غذایی با یکدیگر زنجیروار ارتباط دارند، از بین رفتن حتی یک گونه‎ی به‎ظاهر خیلی بی‎اهمیت هم، زنجیره‎های غذایی را بر هم می‎زند.

بنابراین، «تنوع زیستی» مهم است، حتی برای ما شهرنشینان و چگونگی آن، بر زندگی ما هم تأثیر می‎گذارد. ولی «ما» برای نجات، حفظ و حمایت آن چه کار می‎توانیم بکنیم؟

راه های ساده برای نجات تنوع زیستی

• صرفه‎جویی در انرژی! هرچقدر کم‎تر انرژی مصرف کنیم، یعنی نابودی کم‎تر زمین، یعنی حفظ و نجات زیست‎بوم‎ها و زیستگاه‎ها. وسایلی را که از آن‎ها استفاده نمی‎کنید، خاموش کنید: تلویزیون، رادیو، چراغ اتاق یا دست‎شویی. از انرژی به شیوه‎ی هوشمندانه استفاده کنید: در زمان کمتری حمام کنید، لباس‎ها را به‎جای آب داغ، با آب گرم بشویید. هنگامی که خانه‎تان را گرم یا خنک می‎کنید، عایق‎بندی‎ها را بررسی کنید تا انرژی هدر نرود.
• بازیافت و استفاده‎ی دوباره! سعی کنید از چیزهایی که استفاده می‎کنید، حداکثر استفاده را بکنید. از هر دو روی کاغذ استفاده کنید. از ظرف غذاخوری به‎جای کیسه‎ی پلاستیکی یا پاکت استفاده کنید. مجله‎ها و روزنامه‎های‎تان را بازیافت کنید. اگر در شهرتان کارخانه‎ی بازیافت وجود ندارد، خودتان آن‎ها را به یک مرکز بازیافت ببرید. آن‎ها را به بیمارستان‎ها، کتابخانه‎ها یا خانه‎های مستمندان اهدا کنید.
• خرید هوشمندانه! محصولات کاغذی‎ بازیافت شده بخرید، مانند دستمال کاغذی و پاکت نامه‎ی بازیافت. هنگام خرید، محصولاتی را انتخاب کنید که بسته‎بندی کمتری برای آن‎ها به کار رفته است. این به‎معنی استفاده از مواد کمتر برای تولید محصول و زباله‎ی کمتر است.
• کاوش و شناسایی محیط! در همان حیاط پشتی خانه‎تان یک کارآگاه زیستی باشید. از جانوران و گیاهان گوناگون در اطراف خانه یا مدرسه‎تان، فهرستی تهیه کنید یا آن‎ها را نقاشی کنید. آگاهی بیشتر، به حفظ گونه‎ها از خطر نابودی کمک می‎کند. (برای حفظ گونه‎ها از خطر نابودی، آگاهی لازم است).
• استفاده‎ از حمل و نقل سودمند! آلودگی هوایی که خودروها ایجاد می‎کنند، باعث بدتر شدن تغییرات اقلیمی می‎شود! اگر می‎توانید، با دوچرخه یا پیاده به مدرسه بروید. برای کاهش آلودگی هوایی که خودروهای تک‎سرنشین ایجاد می‎کنند، از اتوبوس‎ها و اشتراک خودروهای تک‎سرنشین استفاده کنید. هنگام خرید خودروی جدید، خودروی با مصرف بهینه‎ی سوخت یا هایبرید برقی را پیشنهاد کنید.
• نخریدن چیزهایی که از گونه‎های در خطر انقراض ساخته شده‎اند! حقوق بین‎الملل از بسیاری از جانوران حمایت می‎کند. ولی مردم، به امید این که کسی محصولات‎شان را بخرد، حیوانات را می‎کُشند. اغلب، کیف پول، کمربند یا کفش‎هایی از پوست خزندگانی ساخته می‎شود که در معرض نابودی‎اند. کُت‎های خز بسیاری با کشتن پلنگ‎های برفی، ببرها و جگوارها تهیه می‎شوند. جواهرات مرجانی و زیورآلات بدلی از صخره‎های مرجانی آسیب‎پذیری ساخته می‎شوند که خانه‎ی گونه‎های بسیاری (از آبزیان) است. محصولات تهیه شده از لاک لاک‎پشت‎ها، مانند زیرسیگاری و زیورآلات، با قیمت جان لاک‎پشت‎های دریایی ساخته شده‎اند. محصولات ساخته شده از عاج حیوانات، از فیل‎های در معرض خطر انقراض به‎دست می‎آید. از شیوه‎ی تهیه‎ی محصولات، و کشته نشدن و آسیب نرساندن به جانوران در معرض انقراض، برای ساختن تولیداتی که دوست دارید آن‎ها را بخرید، اطمینان حاصل کنید.