ایجاد علاقه به مطالعه در کودکان- بخش نخست

ایجاد علاقه به مطالعه در کودکان با چند روش ساده ممکن است. در این مقاله به شما چند راهکار گوناگون برای شکل‌گیری این علاقه در کودکان پیشنهاد می‌شود.

راهکارهای ایجاد علاقه به مطالعه در کودکان

بخش ۱: مطالعه را با هم تجربه كنيد

یکی از راه‌های ایجاد علاقه به مطالعه در کودکان این است که بگذاريد فرزندتان ببيند كه شما می‌خوانید.

هنگامی‌که براندن براى نخستین‌بار به خانه جک رفت، بيش از هر چيز مجذوب جعبه حيوانات شد. درون جعبه حيوانات يک لاک‌پشت كله سرخ و يک قورباغه بود كه از بركه گرفته بود. کارت‌های بازى جک نيز براى براندن جالب بود اما موضوع ديگرى نيز توجه براندن را جلب كرد: مادر جک به بچه‌ها خوش‌آمد گفته بود، براى آن‌ها نوشابه ريخته بود و برگشته بود سراغ كتابى كه مشغول خواندنش بود.

براندن پرسيد: مادرت چه كار می‌کند؟

جک سرش را بالا برد و گفت: لابد دارد كتاب می‌خواند.

براندن مكث كرد و بالاخره پرسيد: مگر با اين سن و سالش به مدرسه می‌رود؟

یکی از راه‌های ایجاد علاقه به مطالعه در کودکان و نخستین نشانه موفقيت بچه‌ها در مدرسه، مطالعه در خانه است. براى این‌که بچه‌ها در خانه مطالعه كنند بايد يک الگوى رفتارى داشته باشند كه در خانه مطالعه می‌کند. اگر پدر و مادر كتاب بخوانند، احتمال دارد فرزندانشان نيز اهل خواندن می‌شوند. اگر پدر و مادر اهل مطالعه نباشند، احتمالا فرزندانشان نيز اهل مطالعه نخواهند شد؛ به نظر اين بچه‌ها خواندن فعاليتى است كه صرفا به مدرسه مربوط می‌شود.

پس خيلى ساده است: اگر می‌خواهید فرزندتان در مدرسه موفق باشد؛ اگر می‌خواهید به مطالعه عشق بورزد؛ اگر می‌خواهید فرزندتان را کتاب‌خوان بار بياوريد، خودتان بايد مطالعه كنيد.

اگر روزنامه صبح را هنگام صرف صبحانه ورق می‌زنید، خوب است اما به‌هیچ‌وجه كافى نيست. آنچه فرزندتان نياز دارد اين است كه ببيند به طور مرتب براى خواندن كتاب وقت زيادى می‌گذارید.

اگر اهل مطالعه نيستيد مقدارى كار می‌برد:

• بايد ببينيد كه به خواندن چه مطالبى علاقه داريد.
• بايد در خانه كتاب داشته باشيد.
• بايد تلويزيون را خاموش كنيد.
• بايد كارى برای فرزندانتان در نظر بگیرید تا در زمان مطالعه شما به آن بپردازند.

هر چقدر هم كه كتاب خواندن برنامه زمانى شما را تحت فشار قرار دهد و از وقت شما براى انجام كارهاى ديگر بكاهد، نتيجه آن در طولانی‌مدت باارزش است و منجر به ایجاد علاقه به مطالعه در کودکتان می‌شود. اگر خودتان از مطالعه كردن لذت نمی‌برید، چطور می‌توانید انتظار داشته باشيد فرزندتان لذت ببرد؟ اگر فكر می‌کنید فرزندتان بايد صرف این‌که بچه است كارى را انجام بدهد كه خود شما انجام نمی‌دهید، كارتان از روى دورويى است. اگر وقت بگذاريد و كتاب بخوانيد به طور غیرمستقیم به فرزندتان می‌گویید كه خواندن مهم است؛ اما اگر برايش  سخنرانى كنيد و او را پند و اندرز دهيد و برايش موعظه كنيد، هرگز نمی‌توانید اين پيام را به او منتقل كنيد.

۲. اطلاعاتى را كه از مطالعه به دست می‌آورید، تقسيم كنيد

 دیگر راه‌های ایجاد علاقه به مطالعه در کودکان این است که اطلاعات خود را با آنان تقسیم کنید.

هر وقت كه جرامايا از فرزندش پرسيد: (امروز در مدرسه چه آموختى؟) تنها جوابى كه می‌شنید اين بود: (چيز خاصى ياد نگرفتم) اين بار تصميم گرفت كه سر ميز شام سر صحبت را جور ديگرى باز كند و گفت:

امروز در روزنامه خواندم كه افرادى كه كلسترول طبيعى دارند می‌تواند بدون این‌که با مشكلى روبه‌رو شوند روزانه دو تا تخم‌مرغ بخورند.

همه بلافاصله شروع به صحبت كردند. پسر نوجوانش به‌تندی گفت: هر چه راجع به كلسترول می‌گویند چرت است.

همسرش با تعجب گفت: اصلا اين طور نيست كلسترول خون عمويت بالاست و به همين دليل در خطر بيمارى قلبى است.

دخترش گفت: بله، اما اگر واقعا راست می‌گویند چرا هر چند ماه یک‌بار، نظرشان عوض می‌شود؟ كتاب بهداشت ما پنج سال پيش چاپ شده و مطالبى كه در آن نوشته‌اند با آنچه امروز می‌گویند كاملا تفاوت دارد.

پسر جرامايا از جايش بلند شد و گفت: آگهى اين مجله را نگاه كنيد. تبليغ تخم‌مرغ است كه می‌گوید حالا ديگر همه می‌توانند تخم‌مرغ بخورند. می‌بینید، هنوز نتيجه تحقيقات منتشر نشده است كه تبليغ در مجله چاپ می‌شود! فكر نمی‌کنید مسئله كمى مشكوك است؟

جرامايا به پشتى صندلى خود تكيه داد. او از واكنش خانواده نسبت به سخنى كه بدون قصد و غرض به زبان آورده بود، جا خورده بود.

شما از مطلبى كه می‌خوانید، روزانه چيزهايى می‌آموزید. پس چرا آن را با خانواده خود در ميان نگذاريد؟ خبر كوتاه يک روزنامه، شایعه‌ای كه در خبرنامه شركتتان چاپ شده يا آمارى كه در گزارش سالانه چاپ می‌شود می‌تواند جرقه يک بحث يا گفت‌وگو را بزند.

بعضى از بچه‌ها بيشتر به هدف سرگرمى كتاب می‌خوانند و گاهى از این‌که می‌توان با هدف كسب اطلاعات نيز مطالعه كرد، بی‌خبرند. گرچه از کتاب‌های درسى خود در مدرسه اطلاعاتى به دست می‌آوردند اما اگر آن‌ها را به حال خود بگذاريم مطالب علمى را انتخاب نمی‌کنند؛ اما بزرگ‌سالان بيشتر به هدف اطلاعات مطالعه می‌کنند نه به اين دليل كه دوست دارند، بلكه چون اين مطالب بخش عمده‌ای از كار روزانه‌ آن‌ها را تشكيل می‌دهد.

اگر اطلاعاتى را كه از مطالعه خود به دست می‌آورید با فرزندانتان در ميان بگذاريد، می‌توانید آن‌ها را براى خواندن به قصد كسب اطلاعات آماده كنيد که این خود موجب ایجاد علاقه به مطالعه در آنان می‌شود. با اين كار به بچه‌ها می‌فهمانید كه به آنچه می‌خوانید علاقه داريد و دوست داريد آن‌ها نيز به آن علاقه‌مند شوند. وقتى بچه‌ها می‌بینند كه چگونه از اطلاعاتى كه به دست آورده‌اید استفاده می‌کنید، ديگر كمتر از خواندن به قصد كسب اطلاعات خواهند ترسيد.

حتى می‌توانید فرزندانتان را تشويق كنيد اطلاعاتى را كه از خواندن به دست می‌آوردند با شما در ميان بگذارند، اگر بپرسيد: (در كتاب علوم شما درباره كلسترول چه چيزى نوشته‌اند؟) جالب‌تر از آن است كه بپرسيد: (امروز در مدرسه چه چيزى ياد گرفتى؟)

حتى يک هفته بعد از صحبت كلسترول در خانواده جرامايا سر ميز شام، بحث همچنان داغ بود. دختر جرامايا يک بخش از كتاب بهداشت خود را براى همه خوانده بود و همسر او نيز جزوه‌ای را از مطب دكتر به خانه آورده بود.

پسرش با خواندن جزوه متقاعد شده بود كه كلسترول می‌تواند مسئله‌آفرين باشد اما همچنان اعتقاد داشت كه كلكى در كار صنايع توليد تخم‌مرغ هست. از طرفى جرامايا نيز از این‌که ديگر مجبور نيست عبارت کلیشه‌ای از بچه‌ها بپرسد تا آن‌ها نيز از سر بى‌حوصلگى جواب دهند، سرشار از شادى بود چون خانواده‌اش واقعا با هم ارتباط كلامى برقرار كرده بودند.

۳. بلندخوانی کنید

بلندخوانی یکی از راهکارهای موثر در ایجاد علاقه به مطالعه در کودکان است.

لوک كه تازه خواندن ياد گرفته بود، هنگام خواندن كتاب داستان خود، سر اين جمله گير كرد: (آن را به من بده، دادش روباه.) او همه واژگان را می‌توانست بخواند؛ اما معنى جمله را نمی‌فهمید. فكر می‌کرد شايد جمله بايد اين طور نوشته می‌شد: (آن را به دادش من بده، روباه.) يا (آن را به دادش روباه من بده) لوک هنوز علائم نقطه‌گذاری را خوب نمی‌فهمید و واژگان را تک‌تک و با لحن يكسان می‌خواند و به همين دليل نمی‌توانست معنى اين جمله خاص را بفهمد.

لوک بعدها از پدرش خواست كه داستان را با صداى بلند بخواند. پدرش ‍ قصه را با لحن مناسب خواند تا به جمله اسرارآمیز رسيد و سپس قصه را تمام كرد. لوک تک‌تک واژگان داستان را فهميد.

درک مطلب در کودکان هنگام خواندن، به طور طبيعى از توانايى آن‌ها هنگام برقرارى ارتباط كلامى كمتر است. بچه‌ها هنگامی‌که مدرسه را شروع می‌کنند صدها واژه را می‌فهمند اما فقط چند واژه را می‌توانند بخوانند يا بخش كنند. اين اختلاف زمانى از بين می‌رود كه بچه‌ها در خواندن مهارت به دست بياورند و واژگانی را كه پیش‌تر به صورت شفاهى استفاده می‌کردند، به طور مرتب به صورت نوشتارى ببينند.

افزون بر آن، سطح توانايى بچه‌ها در خواندن، از سطح علاقه‌های آن‌ها نيز پایین‌تر است. بچه‌های كلاس اول قادر به درک مطالبى بسيار پیچیده‌تر از (بابا آب داد) هستند؛ اما چون هنگام خواندن مهارت كافى براى درک مطلب نوشتارى پيچيده ندارند، دچار محدوديت می‌شوند.

يكى از مهم‌ترین كارهايى كه می‌توانید در طول عمرتان براى بچه‌ها انجام بدهيد اين است كه کتاب را برایشان بلندخوانی کنید و ایجاد علاقه به مطالعه را در آنان شکل دهید. اين كار را می‌توانید كمى بعد از تولد آن‌ها شروع كنيد و تا پیش‌دبستانی و سال‌ها بعد نيز ادامه بدهيد. هنگامی‌که با صداى بلند براى بچه‌ها كتاب می‌خوانید، فرصت خوبى پيدا می‌کنید كه نوشته‌ها را باهم تجربه كنيد و ایجاد علاقه به مطالعه را در آنان منجر شوید. با اين كار فرزندانتان به زبان توجه می‌کنند و مهارت‌های ضرورى درک مطلب آن‌ها كه در مدرسه و در سال‌های بعد به آن نياز دارند، پرورش می‌یابد.

براى موفقيت تحصيلى بچه‌ها، درک مطلب، پرورش دايره واژگان و قدرت تشخيص واژگان آن‌ها با ميزانى كه والدين برایشان بلندخوانی می‌کنند رابطه مستقيم دارد. مهم‌تر از آن این‌که وقتى بلندخوانی می‌کنید به بچه‌ها می‌فهمانید كه براى كتاب ارزش و اهميت قائليد و كتاب خواندن بخش مهمى از تعاملات خانوادگى شما را تشكيل می‌دهد.

چگونه بلندخوانی کنید:

• با حالت و لحن مناسب بخوانيد.
• براى هر يک از شخصیت‌ها از يک صداى خاص استفاده كنيد. از علائم نقطه‌گذاری كمك بگيريد تا لحن خواندن‌تان را عوض كنيد يا براى افزايش تأثیر خواندنتان مكث كنيد.
• باعلاقه بخوانيد و با متن درگير شويد.
• اگر به طرح داستان يا مشكلات شخصیت‌های آن علاقه‌مند شده‌اید به زبان بياوريد تا فرزندان‌تان بدانند. اگر اتفاق‌های هیجان‌انگیز است با لحنى هیجان‌زده بخوانيد، اگر ترسناک است با لحنى بخوانيد كه نشان ترس است.
• از سؤال‌های جديد و هوشمندانه استفاده كنيد.
• قبل از این‌که ورق بزنيد، از بچه‌ها بپرسيد كه به نظرشان چه اتفاقى خواهد افتاد. از آن‌ها بخواهيد نام شخصیت‌هایی را كه در تصاوير ديده می‌شوند، بگويند.
• تماس چشمى برقرار كنيد.
• شما بازيگر هستيد و فرزندتان تماشاچى. سرتان را بالا بياوريد و به حالت چهره فرزندتان توجه كنيد. همراه او بخنديد و براى اظهارنظر درباره روند داستان مكث كنيد.
• اگر درباره مهارت يا صدای‌تان هنگام خواندن، درباره توانایی‌تان براى انتخابِ كتاب يا ميزان وقتی‌که می‌توانید براى اين كار بگذاريد نگرانى دارد، آن را برطرف كنيد. خواندن با صداى بلند مهم‌تر از اين است كه بتوانيد از آن چشم‌پوشی كنيد و هیچ‌وقت براى شروع اين كار دير نيست.

برای مطالعه بیشتر:

• نقش پدر و مادر در کتاب خوان شدن کودک
• کودک کتابخوان داشته باشیم
• مهارت خواندن را به کودکانتان بیاموزید