دستاوردهای پژوهشی در زمینه رشد و پرورش کودک، به شناخت دوره هایی در رشد زبانی، شناختی، شخصیتی و اجتماعی در کودکان انجامیده است. گرچه آهنگ پیشرفت تمامی کودکان در پیمودن این مراحل یکسان نیست، اما در روند رشد، گذار همگی آنان از این مراحل قطعی است. توجه به ویزگی های کودکان در هر مرحله از رشد، سر نخ هایی را برای شناخت ادبیات مناسب آنان به دست می دهد. کودکان برای پشت سر گذاردن هر مرحله خاص از رشد، به کتاب های ویژه ای نیاز دارند. این کتاب ها آن ها را در پیشروی به مراحل دیگر یاری می دهند. به همین سبب شناخت گوناگونی رشد و پرورش کودک برای تمامی والدین و کسانی که با کودکان سر و کار دارند ضروری است.
ادبیات و کتاب خوانی، اثری ژرف بر رشد و پرورش جنبه های مختلف زبانی، شناختی، شخصیتی و اجتماعی کودک دارد. فهرستی از ویژگی ها و تاثیر کتاب هایی که برای رشد جنبه های متفاوت کودکان مناسب هستند در زیر آمده است.
| ویژگی های کودکان ۳ - ۴ سال | فعالیت ها | کتاب های پیشنهادی |
|---|---|---|
|
گنجینه‌ی واژگان کودک کم کم تا هزار و پانصد واژه افزایش می یابد. کودکان از زبان‌هایی آوایی و همراه با ضرب‌آهنگ در زبان لذت می‌برند. |
بهترین راه برای همراهی با کودک در این مرحله فراهم آوردن فرصت‌هایی برای گوش سپردن به ضرب‌آهنگ‌ها، شعر و چیستان و تکرار آن‌ها است. |
|
|
کودکان در کاربرد زمان گذشته مهارت پیدا می‌کنند، اما ممکن است نشانه‌های گذشته و حال را درست به کار نبرند. |
از آن ها بخواهید تا بگویند دیروز چه کردند و راجع به کنش‌ها در کتاب گفت و گو کنند. |
|
|
کودکان از زبان برای کمک به شناخت جهان استفاده می‌کنند. |
برای کودکان کتاب‌های داستانی تصویری بخوانید و زمینه‌ی شناخت و بحث درباره‌ی جانوران دست‌آموز، خانواده، مردم و محیط را فراهم آورید. |
|
|
قدرت سخن گفتن با کاربرد زیادتر صفت‌ها، قید‌ها، ضمیرها و حروف اضافه پیدا می‌کنند. |
می توانید دامنه‌ی کاربرد واژگان توصیفی را با کتاب‌های تصویری و داستان‌های مصور که به جزییات پرداخته باشند، گسترش دهید. امکان قصه‌گویی و توصیف شخصیت‌ها و کنش‌های آن‌ها را برای کودکان فراهم آورید. |
|
|
کودکان آرام، آرام، روابط و طبقه‌بندی اشیاء را بر پایه نشانه‌های ادراکی ویژه مانند رنگ، اندازه، شکل و موارد استفاده می‌فهمند. |
برای کودکان امکان گروه‌بندی اشیاء از نظر رنگ، شکل، اندازه و کارکرد فراهم آورید. از کتاب‌های تصویری مفهومی، با تصویرهای بزرگ رنگی استفاده کنید. |
|
|
کودکان آرام آرام چگونگی پیوند با اشیاء را بر پایه‌ی شماره و مقدار درک می‌کنند. |
کتاب‌های شمارش اعداد تصویری در اختیار کودکان بگذارید و آن‌ها را به شمارش تشویق کنید. |
|
|
کودکان آرام، آرام دو چیز را با هم مقایسه می‌کنند و کوچک‌تر و بزرگ‌تر را تشخیص می‌دهند. |
با کودکان کتاب‌های را در میان بگذارید که آن‌ها را به مقایسه‌ی اندازه‌ها برانگیزاند. |
|
|
کودکان آرام، آرام می‌اندیشند که هویتی جدا از دیگر اعضای خانواده دارند. کودکان به اعتماد به نفس نسبی دست می‌یابند. آن‌ها خود را به عنوان "من" می‌شناسند و احساساتی نسبت به خود پیدا می‌کنند. |
کودکان را در درک هویت مستقل و ارزش ویژه‌ی خود یاری رسانید. خودباوری کودکان تحت تاثیر نگرش‌ها و رفتار اطرافیان قرار می‌گیرد؛ از این رو باید شرایطی فراهم آورد که احساس کنند دیگران به آن‌ها توجه دارند، آن‌ها را قبول دارند و برای آن‌ها ارزش قائلند. |
|
|
کودکان از شرایط ناراحت‌کننده خود را دور می‌کنند. آن‌ها اشتباه را یا انکار می‌کنند و یا آن را به گردن دیگری می‌اندازند. |
کودکان را، بی آن‌که احساس کنند از ارزش‌شان کاسته می‌شود، راهنمایی کنید تا اشتباه خود را بپذیرند |
|
|
کودکان سامان دادن و بازنمایاندن دنیای کودکانه‌ی خود را یاد می‌گیرند؛ آن‌ها از راه مشاهده، شیوه‌ی حرکات و رفتار دیگران را تقلید می‌کنند. |
کودکان را به بازی‌های نمایشی تشویق کنید تا بتوانند نقطه‌نظرهای دیگران را درک کنند و در مورد شیوه‌ی رفتار دیگران آگاهی پیدا کنند. |
|
|
کودکان اشیاء را به صورت چیزهای باورپذیر می‌بینند: نوار یا چوب مدرج اندازه‌گیری ممکن است اسب بشود. |
اشیاء و کتابهایی تهیه کنید که زمینه‌ی تعبیرهای خلاق را فراهم آورند. |
|
|
کودکان آرام، آرام به این تشخیص می‌رسند که دیگران هم، همانند آن‌ها، دارای احساس‌های هستند. |
کودکان را به گفت و‌گو درباره‌ی این‌که اگر اتفاق مشابهی برای آن‌ها بیفتد چه احساسی پیدا می‌کنند، تشویق کنید، کتابهایی فراهم آورید که بیانگر احساس‌های گوناگون باشند. |
|
|
کودکان از بازی کردن با یکدیگر لذت می‌برند و نسبت به هم دلبستگی عمیق احساس می‌کنند. |
برای رشد مهارت‌های اجتماعی زمینه‌ی مناسب فراهم آورید تا کودکان مشارکت، رعایت نوبت و بازی‌های دسته‌جمعی را تجربه کنند. |
|
|
کودکان آرام، آرام با مشاهده‌ی حالت چهره‌ها احساس‌های دیگران را تشخیص می‌دهند. |
کودکان را با گفت‌و‌گو درباره‌ی احساس‌هایی که همراه با حالت چهره‌ها در کتاب‌ها مطرح می‌شوند، به حساس شدن نسبت به احساس‌های خود و دیگران تشویق کنید. |
|
| ویژگی های کودکان ۴ - ۵ سال | فعالیت ها | کتاب های پیشنهادی |
|---|---|---|
|
در این مرحله از رشد زبان انتزاعی‌تر می‌شود. کودکان، با استفاده از دستور زبان، جمله‌ها را درست ادا می‌کنند. گنجینه‌ی واژگان آن‌ها نزدیک به دوهزار و پانصد واژه می‌رسد. کودکان از طرح‌های داستانی که پیچیدگی اندکی دارند، در کتاب‌ها لذت می‌برند. |
برای کودکان قصه‌های کوتاه و قابل فهم بگویید و از آن‌ها بخواهید قصه‌ها را بازگو کنند و قصه‌های بلندتر و پرشاخ و برگ بازگو کنند. آن‌ها از بازگویی قصه‌های عامیانه لذت می‌برند و می‌توانند از کتاب‌های بدون کلام تصویری برای قصه‌گویی استفاده کنند. از تابلوی پارچه‌ای و قصه‌های تصویری استفاده کنید تا به کودکان در تنظیم قصه کمک کند. |
|
|
کودکان مفهوم حرف‌های اضافه مانند: از این سو، به آن سو، زیر، داخل، خارج، جلو، عقب را درک می‌کنند. |
از کتاب‌های مفهومی و یا دیگر کتاب‌های تصویری که در آن‌ها کاربرد حروف اضافه میسر است، استفاده کنید. |
|
|
کودکان از زیاد پرسیدن لذت می‌برند، به ویژه از پرسش‌هایی که به چرا و چگونه مربوط می‌شوند. |
کنجکاوی طبیعی کودکان را مغتنم بشمارید و کتابهایی را برگزینید که در پاسخگویی به پرسش‌های کودکان مفید باشند. به کودکان اجازه دهید به پرسش‌های یکدیگر پاسخ دهند. |
|
|
کودکان در تقسیم‌بندی اشیاء، بر پایه‌ی ویژگی مهم آن‌ها، توانایی بروز می‌دهند ولی قواعد آن‌ها، همچنان بر مبنای نوع نگاهشان به اشیاء است. |
فرصت‌هایی را برای همراهی با کودکان در رویارویی با کتاب‌های مفهومی ایجاد کنید و از فعالیت‌هایی که مفهوم شکل، رنگ، اندازه، احساس و کاربرد را در ذهن کودکان ایجاد کند، بهره بگیرید. |
|
|
کودکان وانمود می‌کنند که زمان و وقت را می‌شناسند. اما واقعیت این است که مفهوم آن را درک نمی‌کنند. همه چیز "حالا" روی می‌دهد و یا "پیش از حالا". |
کتابهایی در اختیار کودکان بگذارید که آن‌ها را در درک توالی زمان و رخدادهای گوناگون مانند فصل‌های سال، اوقات مختلف روز و روزهای هفته یاری کنند. |
|
|
کودکان همچنان خودمحور هستند. خود را اول شخص خطاب می‌کنند و مرکز جهان می‌دانند. |
آثاری در اختیار کودکان بگذارید که بتوانند با شخصیت و داستان همدلی پیدا کنند. |
|
|
کودکان در کنترل عواطف خود با شیوههای مطلوب توانایی پیدا می‌کنند. |
کودکان را در شناختن شیوههای دیگر برای کنترل مشکلات خود یاری کنید. از آثار ادبی برای آشنا کردن آن‌ها با شیوه‌هایی که دیگران برای کنترل عواطف خود استفاده می‌کنند، بهره بگیرید. |
|
|
کودکان آرام، آرام نسبت به انگیزه‌های فطری واکنش نشان می‌دهند. |
کودکان نیاز به الگوهای مناسبی برای انگیزه‌های فطری دارند، از این رو به تهیه‌ی کتابهایی که منشاء الگوهای مختلف باشند بپردازید. |
|
|
کودکان آرام، آرام هنگام خشم از پرخاشگری پرهیز می‌کنند و راه سازش و توافق را جست‌و‌جو می‌کنند. اما هنوز به خود محوری، گستاخی و عدم سازش ادامه می دهند. |
کودکان را به خاطر فرونشاندن خشم تشویق کنید، برای آرام شدن و طرح مشکل یاری‌شان دهید. برای یافتن راه‌حل هدایت‌شان کنید. کتابهایی برای‌شان درنظر بگیرید که در آن‌ها از پرخاشگری پرهیز می‌شود. |
|
|
کودکان کم کم، نتایج خوب و بد را درک می‌کنند و ممکن است برای ارزیابی واکنش‌های خود را درگیر رفتارهای غیرقابل قبول کنند. |
کنش‌ها را به شیوه‌ای قابل فهم توضیح دهید. به کودکان فرصت بدهید درباره‌ی کنش‌های جایگزین به گفت‌و‌گو بنشینند |
|
|
کودکان به ندرت تنها بازی می‌کنند اما آرام، آرام در انجام کارها مستقل می‌شوند. |
به کودکان میدان دهید تا کاری را که شروع کرده‌اند، به شیوه‌ای دلخواه به پایان برسانند. این امر برای حل مشکل و یادگیری خودیاری بسیار ضروری است. |
|
|
کودکان آگاهی خود را نسبت به نقش‌های مختلفی که مردم عهده دارند همچون پرستار، افسر پلیس، خواروبار فروش، مرد، زن و غیره افزایش می‌دهند. |
فرصت‌هایی فراهم آورید تا کودکان در زندگی واقعی و در کتاب‌ها با افراد مختلف و نقش‌های هر یک آشنا شوند: بازی نمایشی در باب هر نقش را تشویق کنید. |
|
|
کودکان ترس‌هایی غیرمنطقی همچون ترس از تاریکی، رعد و برق و جانوران بروز می‌دهند. |
کودکان را با سهیم کردن‌شان در تجربه‌های کسانی که زمانی می‌ترسیدند اما بر این ضعف چیره شده‌اند، یاری کنید. |
| ویژگی های کودکان ۵ - ۶ سال | فعالیت ها | کتاب های پیشنهادی |
|---|---|---|
|
بیشتر کودکان از جمله‌های پیچیده استفاده می‌کنند و بهره‌گیری از ضمیرهای درست و فعل‌ها را در زمان‌های حال و گذشته آغاز می‌کنند. آن‌ها گنجایش درک نزدیک به شش هزار واژه را دارند. |
شرایط گوناگونی برای کاربرد زبان شفاهی در پیوند با ادبیات ایجاد کنید. |
|
|
کودکان از شرکت در بازی‌های نمایشی و گفت‌و‌گو درباره‌ی کارهای روزانه مانند آنچه که در خانه یا در خوار و بارفروشی، انجام می‌دهند، لذت می‌برند. |
داستان‌هایی درباره‌ی خانه و محله بخوانید. شرایطی فراهم آورید تا کودکان ماجراهای مربوط به خودشان را نمایش بدهند. |
|
|
کودکان نسبت به ظاهر زبان نوشتاری خود کنجکاوند. |
فهرستی از قصه‌ها با استفاده از واژگان خود کودکان تهیه کنید. از کودکان بخواهید شرح تصویرها را به شما دیکته کنند. |
|
|
کودکان رنگ‌های اصلی را تشخیص می‌دهند. |
توانایی تشخیص را با استفاده از کتاب‌های مفهومی رنگی و رنگ‌هایی که در دیگر کتاب‌های تصویری وجود دارد، افزایش دهید. |
|
|
کودکان یک نوع طبقه‌بندی را همچون رنگ و یا شکل بدون از یاد بردن ویژگی اصلی تا به آخر، ماهرانه، پی می‌گیرند. |
همچون مرحله‌ی پیشین، کتاب‌های مفهومی در اختیار کودکان بگذارید و امکان فعالیت‌هایی را در حوزه تقسیم بندی و طبقه‌بندی برای آنان فراهم آورید. |
|
|
کودکان می‌توانند تا ده بشمرند و ده شیء را از هم تمیز بدهند. |
مهارت شمردن را در کودکان، با کتاب‌های شمارشی و دیگر فعالیت‌های مربوط به شمردن، تقویت کنید |
|
|
کودکان مفهوم «مقدار زیادی» از یک چیز و «مقدار کمی» از همان چیز را به کار می‌برند و تفاوت بین آن‌ها را تشخیص می‌دهند. |
امکان تشخیص و گفت‌و‌گو درباره‌ی تفاوت‌های موجود بین مفاهیم مختلف را برای کودکان فراهم آورید. |
|
|
برای کودکان آزمون و خطا، بیش از این‌که بتوانند اشیاء را از کوچک به بزرگ منظم کنند الزامی است. |
کتابهایی را که از «کوچک به بزرگ» پیش می‌روند در اختیار کودکان بگذارید. از کودکان بخواهید با استفاده از شخصیت‌هایی که به اندازه‌های مناسب روی تابلوی پارچه‌ای نصب است قصه‌ها را بازگو کنند. |
|
|
کودکان همچنان، درک مبهمی از زمان دارند. |
کتابهایی را در اختیار کودکان بگذارید تا به درک توالی زمان به آن‌ها کمک کنند. |
|
|
کودکان به طور معمول زودجوش و خوش مشرب و مهربان هستند. |
کتابهایی برای آن‌ها بخوانید که ویژگی‌های شخصیت‌های اصلی آن زودجوشی، خوش‌مشربی و مهربانی است. |
|
|
کودکان بسیار باثبات هستند و در زندگی عاطفی سازگاری پیدا کرده‌اند. در آن‌ها اعتماد به نفس و اعتماد به دیگران در شرف تکوین است. |
کودکان را در تکوین اعتماد به نفس و اطمینان نسبت به دیگران تشویق کنید. موقعیت‌هایی فراهم آورید که در خلال آن کودکان، اعتماد به نفس را که ارتباطی تنگاتنگ با ارزش فردی دارد، تقویت کنند. |
|
|
گرچه اعتماد به نفس در کودکان رو به رشد است، آن‌ها به گرمی و امنیت در پیوند با بزرگسالان سخت نیاز دارند. |
با مصاحبت و پیوند نزدیک در خلال قصه‌خوانی به ایجاد روابط صمیمانه و مهرآمیز ادامه دهید. |
|
|
کودکان کمک کردن به والدین را در خانه دوست دارند؛ آن‌ها رفتارهای مستقل بروز می‌دهند. به کودکان اجازه دهید مسئولیت کارهایی را که واقعاً می‌توانند انجام دهند، بپذیرند. |
درباره‌ی همیاری کودکان با خانواده برای شان کتاب بخوانید. |
|
|
کودکان از خواهر و برادر کوچک و بچه‌های دیگر مراقبت می‌کنند. |
کودکان را به کمک کردن و کتاب خواندن برای کوچکترها تشویق کنید. آن‌ها را نسبت به خودشان که کم‌کم به جمع افراد مستقل می‌پیوندند، آگاه کنید. دلایلی را مبنی بر این‌که چرا مردم به امنیت نیاز دارند برای‌شان مطرح کنید. |
|
|
کودکان نسبت به موفقیت‌های خود احساس غرور می‌کنند. آن‌ها به مدرسه رفتن و آنچه که دارند، می‌بالند. |
احساس درک ارزش‌های فردی را تقویت کنید: موفقیت‌ها را بستایید. کودکان را به مشارکت در تجربه‌های مدرسه و خانه تشویق کنید و به آن‌ها اجازه دهید از آنچه دارند حرف بزنند. |
|
|
کودکان همچنان اضطراب و ترس غیرمنطقی بروز می‌دهند. |
به کودکان در چیرگی بر ترس و تشویش کمک کنید. بر این‌که این حالت‌ها طبیعی است تاکید نمایید. |
|
|
کودکان از بازی کردن در بیرون خانه و با اسباب‌بازی‌های مورد علاقه‌ی خود همچون سه‌چرخه لذت می‌برند. |
فرصت‌هایی را برای بازی، بحث درباره بازی، کتاب خواندن و نقاشی کردن در مورد بازی‌های بیرون از خانه برای کودکان فراهم آورید و داستان‌هایی را درباره‌ی بازی‌های بیرون از خانه مشخص کنید. |
|
|
کودکان از گشت و گذار در محل‌های جدید و جاهای آشنا لذت می‌برند. |
برنامه‌هایی را برای رفتن به باغ‌وحش، ایستگاه آتش‌نشانی، جاهای تاریخی و مانند آن تدارک ببینید، کودکان را به بازگو کردن گردش های خانوادگی تشویق کنید. |
|
|
کودکان از لباس مبدل پوشیدن، نقش‌گزاری و بازی خلاق لذت می‌برند. |
برای کودکان شرایطی فراهم آورید که لباس مبدل بپوشند و نقش‌های مختلف را بازی کنند. داستان‌هایی که به کار نمایش خلاق نیز می‌خورد برای آن‌ها بخوانید. |
|
افزودن دیدگاه جدید