گرامی باد یاد معصومه سهراب
روزهای مهرماه که فرامی رسد، روز وداع همیشگی یکی دیگر از پیشگامان آموزش و پرورش خلاق و ادبیات کودکان در ایران است.
معصومه سهراب بانویی که روزگاری در یکی از پاییزهای همین شهر تهران به دنیا آمد، تا زمانه بگذرد و چند دهه بعد در پاییزی دیگر در همین شهر از دنیا برود. او اگرچه پاییز به دنیا آمد و پاییز از دنیا رفت، اما زندگی اش سراسر بهارانه بود. و اگر رفتن خود را برای پاییز برگزید، تنها برای این بود که مانند همه آموزشگران و آموزگاران عاشق کودکان، دوست داشت و دارند که در میان زنگ ها، آواها و فریادهای شاد کودکان در فضای آغاز سال تحصیلی مدرسه های این سرزمین از این جهان بروند.
معصومه سهراب یکی از زنان برجسته ای است که در تاریخ صدساله جنبش نوگرایی ایران و ایرانیان کارهایی اثرگذار از خود باقی گذاشت. او در خانواده ای نامدار و شناخته شده به دنیا آمد. پدربزرگش ابوتراب سهراب، حکیم باشی نامداری بود که از آبادی سده اصفهان راهی تهران شد و کارش چنان بالا گرفت تا دارو و درمان ناصرالدین شاه پیش رفت. پدرش عبدالوهاب سهراب از نخستین گروه دانش آموختگان مدرسه طب بود که در دوره پهلوی اول به این کار پرداخت. مادرش فخرالتاج ثقفی دختر مهندس مجدالسلطان ثقفی از نخستین مهندسان دانش آموخته دارالفنون بود که در کار سدسازی دست داشت و سد فریمان از کارهای اوست.
معصومه سهراب در بیست و یکم آبان ۱۳۰۴ در یکی از خانه باغ های خیابان پاریس در مرکز تهران به دنیا آمد. زندگی و رشد در فضایی که سرشار از گیاهان و درختان بود با پدر و مادری که در اندیشه تربیت فرزندان، محیطی برای او و خواهران و برادرش فراهم کرده بود تا بتوانند همه استعدادهای شان را بروز دهند. معصومه سهراب از روزهای کودکی و به ویژه سال هایی که به مدرسه می رفت خاطره هایی روشن دارد که همگی بازتاب دهنده گذار از دوره سنت به دوره نوگرایی است. مدرسه هایی که فضای آن با مکتب خانه ها، زمین تا آسمان تفاوت داشت و برای آموزش کودکان برنامه های آموزشی تدوین می شد. با این همه او بیش از آن که از نظام مدرسه ای بیاموزد، از دانش پدر و مادر می آموخت. دوره نوجوانی معصومه سهراب با دو رخداد دهشتناک همراه بود. نخست، جنگ جهانی دوم که شعله های آن تا سرزمین ما نیز کشیده شده بود و دوم مرگ پدر که ستون استوار خانواده بود. هردوی این رخداد زندگی او را دچار آشفتگی کرد. با این همه مادرش که زنی با اراده بود اجازه نداد که خانواده از هم بپاشد و به هرترتیبی بود به یاری فرزندان خود شتافت. در این سال ها معصومه سهراب برای آموزش نقاشی به شاگردی استاد جعفر پِتگر درآمد و چند مدتی از او نقاشی آموخت. پس از آن به هنرستان دختران رفت و صنایع دستی مانند گلدوزی و خیاطی آموخت. با پایان گرفتن جنگ جهانی دوم و ورود او به دوره جوانی کم کم سرگشتگی هایش نیز به پایان می رسید. در این دوره او دبیرستان را به پایان رساند و برای مدتی به کار آموزگاری در مدرسه ایران که از مدارس مشهور دخترانه بود پرداخت. در همین حال هرچه زمان می گذشت توجه او به امور اجتماعی و وضعیت سیاسی ایران بیشتر جلب می شد. این دوره در حقیقت دوره شکل گیری جنبش ملی شدن صنعت نفت بود که از ۱۳۲۶ شروع شد و تا کودتای سال ۱۳۳۲ امتداد داشت. کمتر جوان تحصیل کرده ای با ویژگی های سهراب بود که نسبت به این امور بی تفاوت باشد. او نیز همانند بسیاری از جوانان فرهیخته در پی منافع ملی ایران یعنی ملی شدن صنعت نفت وارد فعالیت های سیاسی شد و در همین دوره با همسر خود یحیی مافی آشنا شد. آشنایی آن ها اگرچه در این بستر صورت گرفت، اما پس از ازدواج و پس از کودتای نفتی ۲۸ مرداد هردوی آن ها را متوجه این نکته کرد که سطح بی سوادی در جامعه آن روز بسیار گسترده است و کار فرهنگی اولویت نخست جامعه ایران است. در این دوره بود که او برای دانش افزایی وارد دانشگاه شد و همزمان با کار به تحصیل نیز می پرداخت.
نخستین تجربه این دو در کار فرهنگی گشایش کودکستان مهر در پاییز ۱۳۳۲ بود. آن ها با دست خالی این کار را آغاز کردند. به سبب خلاقیت هایی که معصومه سهراب در برنامه ریزی آموزش کودکستان از خود نشان داد، دو سال بعد آن ها توانستند که امتیاز پایه گذاری مدرسه مهران را در اختیار بگیرند. مدرسه مهران جایگاهی بود که برای بیش از دو دهه هزاران دانش آموز در زیر دستان این دو به آموزش پرداختند و راه و رسم زندگی را آموختند. تجربه های آن ها در این شیوه از مدسه داری آمیخته ای از نوآوری های شخصی و روش های شناخته شده آموزشی بود. تاکید بر فعالیت های هنری و کتابخوانی دو عنصر اساسی این آموزش را می ساخت. پس از انقلاب هنگامی که مدرسه مهران از اختیار آن ها خارج شد، کتابخانه آن بیش از یازده هزار جلد کتاب داشت که در نوع خود در ایران بی مانند بود. این توجه به موضوع کتابخوانی در مدرسه مهران برآمده از تفکر جمعی گروهی از فرهیختگان سال های ۱۳۳۰ در ایران مانند توران میرهادی، عباس یمینی شریف و گروهی دیگر و از جمله خود این دو بود. فعالیت های پراکنده آن ها در مدرسه های ملی آن دوره، سبب شد که در آغاز دهه چهل شورای کتاب کودک شکل بگیرد. از هنگامی که شورای کتاب کودک پایه گذاری شد تا سال های آخر زندگی، معصومه سهراب یار و یاور همیشگی شورا بود و برای پیشبرد اندیشه و کنش کتابخوانی در بین قشرهای کودک و نوجوان و همچنین پیشبرد کار فرهنگنامه کودک و نوجوان که از دستاوردهای مشترک یاران شورایی بود، از هیچ کوششی فرونگذاشت. سرانجام او در دوم مهرماه ۱۳۸۳ پس از دوره ای بیماری شاگردان و دوستداران خود را ترک گفت و به آغوش مادرزمین بازگشت. یادش گرامی باد و مهرش بر مهر دانش آموزان روزهای مهر افزون باد!
افزودن دیدگاه جدید