کتابخانه‌ای با صد استعداد در شهر هیرهوگووارد هلند

کتابخانه‌ای با صد استعداد در هیرهوگووارد در هلند (Library of 100 talents- Heerhugowarrd, Netherlands) قرار دارد. هیرهوگووارد، دهکده‌ای در ۵۰ کیلومتری شمال هلند است. طرح کتابخانه‌ای با صد استعداد از سوی معماران و هنرمندان با همیاری و مشارکت کودکان تهیه شده است.

کتابخانه به طور سنتی، مجموعه‌ای است که بیش از هر چیز با زبان سر و کار دارد، اما بسیاری از کودکان از راه‌های دیگری به جز زبان نیز می‌توانند بیاموزند و ارتباط برقرار کنند. مفهوم "کتابخانه‌ای با صد استعداد" بر پایه دیدگاه‌های آموزشی رجیو امیلیا (Regio Emilia) و تئوری هوارد گاردنر (Howard Gardner) شکل گرفته است. بر پایه دیدگاه ردجو امیلیا که صد زبان کودکان نام دارد، کودکان دریافت‌های خود را نه تنها با زبان گفتاری، بلکه با زبان‌های نمادین دیگری همچون صداها، حرکات، رنگ‌ها، نقاشی، ساختن، خمیرسازی و قالب سازی و راه‌های دیگر بیان می‌کنند. بر پایه این دیدگاه ده‌ها سال است که مربیان و هنرمندان مراکز کودک ردجو امیلیا در ایتالیا با کودکان کار می‌کنند. کار گروهی بر پایهٔ باورها، فرضیه‌ها و تبادل تجربه‌ها، موقعیت‌های مثبت بسیاری برای ایجاد و گسترش کتابخانهٔ کودک به وجود آورده است. شناخت توانایی‌ها و استعداد کودکان،‌ نقطه آغاز کار با آن‌ها را مشخص می‌سازد، اینکه هوش کودک در چه سطحی است و نوع هوش او چیست؟

در کتابخانه‌ای با صد استعداد، کودکان، کتابدار هستند. کتابخانهٔ آینده، نخستین مکانی است که فرآیند دستیابی کودک به اطلاعات از آن آغاز می‌شود. او وضعیت جدیدی خلق می‌کند و با کودکان دیگر سهیم می‌شود. انجام این کارها نیاز به ساختمانی متفاوت دارد که بتوان در آن اطلاعات را با روش‌های نو سازماندهی کرد و به اشتراک گذاشت.

کتابخانه هیرهوگووارد، کتابخانه‌ای با صد استعداد

شهر هیرهوگووارد در ۵۰ کیلومتری شمال آمستردام قراردارد و دارای ۴۸ هزار نفر جمعیت است. ۸۵% درصد کودکان این شهر از کتابخانه استفاده می‌کنند. کتابخانهٔ جدید در دسامبر سال ۲۰۰۶ گشایش یافت و طبقات سوم و چهارم آن برای کتابخانهٔ کودکان تا ۱۳ سال در نظر گرفته شد. تالار شهرداری نیز در این ساختمان قرار دارد. کتابخانه با همه ۲۵ دبستان شهر همکاری می‌کند. کتابخانهٔ بیشتر مدرسه‌های هلندی مجهز نیستند.

 

در سال ۲۰۰۳، انجمن کتابخانه‌های هلند (The Dutch Library Association VOB) برای اجرای طرحی با هدف مدرنیزه کردن کتابخانه‌های کودکان ابتکار عمل را به دست گرفت. این طرح "کتابخانه‌ای با صد استعداد" نام داشت بود. با الهام از دیدگاه ردجو امیلیا در ایتالیا کودکان خود باید محیط یادگیری خویش را طراحی کنند. این طرح که طرحی برای کتابخانهٔ ایده آل بود به دقت و با جزییات برای گروهی از کتابخانه‌ها شرح داده شد و علاوه بر آمستردام، در روزندال (Roosendal) و هیرهوگووارد نیز به اجرا در آمد. طرحی که در تصویر ۲ دیده می‌شود از سوی پژوهشگران ۸-۱۲ سالهٔ مدرسهٔ مونته سوری طراحی شده است. در مدرسهٔ مونته سوری از تئوری آموزشی ویژه‌ای پیروی می‌کند که بر یادگیری مستقل و رشد فردی هر دانش آموز تاکید دارد.

پرسش اصلی این است: نقش کودک در کتابخانه چیست؟ پرسشی که نتیجهٔ تغییر در برنامهٔ آموزشی مدرسه و دیجیتالی شدن محیطی است که کودکان در آن زندگی می‌کنند. چگونه محیط کتابخانه را برای کودک جالب و جذاب نگه داریم تا آن‌ها کتابخانه را منبعی برای تجربه‌های فرهنگی،‌ داستان و اطلاعات بدانند؟ چگونه آن‌ها را وادار کنیم تا بیشتر و بیشتر به کتابخانه بازگردند و بارها از مجموعه و خدمات مختلف کتابخانه استفاده کنند؟ چگونه آن‌ها را به شکل فعال درگیر کنیم؟

•  كلامی و زبانی
• منطقی - ریاضی
•  مکانی
•  موسیقیایی
• حرکتی –جسمانی
• طبیعت گرا
• میان فردی
• درون فردی

" نظریهٔ هوش‌های چندگانه" (Multiple intelligences) هاوارد گاردنر، یکی از نظریه‌های یادگیری است که برای ایجاد کتابخانهٔ کودک از آن استفاده شده است. اگر بخواهیم این نظریه را به زبان هیرهوگووارد معنا کنیم یعنی چگونه به کودک فرصت دهیم در طراحی و مبلمان ساختمان جدید مشارکت کند و نظر و عقایدش را دربارهٔ مجموعه و شیوهٔ ارایهٔ آن بدانیم.

موزهٔ کودکان "ریتا باپتیست" بر پایهٔ نظریه هوش‌های چندگانه در هاگ برپا شد. او با حداقل آموزش، کودکان را تشویق کرد تا خلاقیت به خرج دهند، چیزهایی درست کنند، بسازند، کشف کنند، رنگ کنند و توصیف کنند و در طبیعی‌ترین و آسان‌ترین شکل و وضعیت بیاموزند.

شاید جالب باشد دربارهٔ تجربه‌هایمان از مشارکت کودکان حرف بزنیم، اینکه آن‌ها چگونه به کتابخانه‌هایشان نگاه می‌کنند؟ خواسته‌ها، آرزوها و عقایدشان چیست و چه انتظاراتی از آینده دارند؟
.............

ما از ۱۰ مدرسه بازدید کردیم و با ۲۵۰ کودک هشت سال به بالا دربارهٔ کتابخانهٔ جدید بحث و گفت و گو داشتیم. آن‌ها از کتابخانهٔ جدید چنین انتظاراتی داشتند:

گوشه‌هایی آرام و دنج -اتاق‌های کوچک مطالعه- اتاقی برای کار روی طرح‌ها و برنامه‌ها- زوایا و گوشه‌هایی با موضوعی خاص همچون: ترسناک، واقعی و سری که والدین نمی‌توانند وارد آن‌ها شوند- درهای مخفی– مکانی برای خنک شدن و آرامش- محیطی دلچسب با استفاده از رنگ‌ها و موسیقی آرام- نورهایی در طبقات- سیستم گرمایش کف- بخش کودکان در طبقات بالا- یک طبقهٔ کامل مخصوص کامپیوتر- جدیدترین نسخهٔ نرم افزار MSN- کتابفروشی هایی با کتاب‌های جدید و دست دوم- کتابخانهٔ سلطنتی - اتاق هنر با آثار نقاشی- چاپگرهای رنگی در هر طبقه- گنجه‌ها و قفسه‌هایی با موضوع و مضمون‌های ویژه مانند: قلب برای کتاب‌های عاشقانه- مردمی واقعی (نه روبوت) پشت میز پاسخ گویی - جابه جایی کتاب‌های قدیمی- کتاب‌های جدید بیشتر - نسخه‌های بیشتر از کتاب‌های محبوب - ایمنی برای کودکان نوپا - کتابخانه‌ای تمیز- اینترنت رایگان- تالار بازی همراه با مکعب‌های بازی و بازی‌های کامپیوتری- فقط کتاب‌های کودکان در سراسر کتابخانه- ساعت کاری بیشتر- کتاب‌ها و رسانه‌های بیشتر دربارهٔ ورزش‌هایی همچون اسکیت- فوتبال در چمن مصنوعی- کامپیوترهای پرسرعت- مبل برای استراحت- کاناپه- کافه- موزه- سونا- استخر- کار در زمینهٔ موضوع‌هایی مانند کریسمس- ترس و وحشت- موسیقی- جانوران- کامپیوترهای دستی یا کیفی- شکلات رایگان- تلویزیون- امکان گوش دادن به موسیقی- شکلات فروشی- کارت‌های عضویت قابل تعویض کتابخانه - اسباب بازی- فروشگاه- جانوران زنده- لابیرنت (فضاهای مارپیچی)-امکان دیدن بخش‌هایی از فیلم‌ها.

افزون بر دستاوردهای پیش بینی شدهٔ بالا، نتایج جالب دیگری مانند توجه و تاکید بر بهداشت و ایمنی کودکان کوچکتر و صندلی‌های راحت نیز در این گفت و گو ها به دست آمد. در واقع حتی برای کودکان هم آسان نیست که به مقررات استاندارد کتابخانه بی توجه باشند. بچه‌ها واقعاً از اینکه نظر و عقیدهٔ آن‌ها را بپرسیم و به طور جدی به آن‌ها گوش دهیم، بسیار لذت می‌برند و دوست دارند این کار تکرار شود! 

 

"به نظر می رسد دختران دوست دارند مكانی فقط برای خودشان داشته باشند، اما پسران به این موضوع حتی اشاره هم نكرده بودند."

 

 قابل توجه است كه كودكان بزرگ‌تر دریافتند مكان های گرد و بسته برای كودكان كوچك‌تر ایمن تر، تمیزتر و الهام بخش‌تر است. كناره‌ها و زوایای میزها و قفسه‌ها نباید تیز باشد و كودكان نوپا بدون مراقب نزدیك آسانسور نشوند.

" كودكان پیشنهادهایی ارائه دادند كه آن ها را استخراج كردیم و كلاس‌هایی ترتیب دادیم كه کارشناسان با ۱۲ كودك علاقه‌مند در زمینه ی موضوعات مربوط كاركنند."

 

" استفانی هومان، طراح داخلی، با آرشیتكت ساختمان، هانس هیسویجك كار می‌كند و روش طراحی ساختمان را با تصویر به كودكان نشان می‌دهد. كودكان خط كش و مقیاس نمونه‌ای از یك تا ۵۰ ساختند تا تجسم بهتری از كتابخانه‌شان پیداکنند. 

 ا

" به طور سنتی پسرها بیشتر از دخترها به موضوع طراحی و ساخت علاقه‌مندند و همه ی آن‌ها از نتیجه‌ی کار به طور یكسان راضی هستند و به آن افتخارمی‌کنند."

 

نمایی عرضی از ساختمان. در حین فرایند طراحی و ساختمان سازی، خیلی آسان نیست که تجسم کنیم اتاق‌ها چگونه از کار در  خواهند آمد. همان طور که در این تصویر دیده می‌شود، کودکان باید از سراسر کتابخانه بگذرند تا به بخش کودکان برسند.

 

البته پاداشی در پایان کار منتظر آن‌هاست! از آن بالا می‌توانند نگاهی به پایین بیندازند و اطراف کتابخانه و محوطهٔ آن را تماشا کنند. 
ساخت گنبد و برآمدگی بالای ساختمان یكی از پیشنهادهای كودكان بود كه به اجرا در آمد. در آینده به كار دیده بانی آن‌ها خواهد آمد.

 

" ماریكه می گوید: ای كاش بتوانم ایده‌ای برای طراحی به آن‌ها بدهم". با انواع گوناگون مواد و مصالحی كه او با خودش آورده بود، كودكان قفسه و گنجه ساختند.

 

شكل هر گنجه گویای درون آن است و كنجكاوی را نیز بر می‌انگیزد.

 

اشکال دایره وار، رنگ‌ها. دختری در حال کار در کلاس هنر روی کارتی برای بخش "رویاها"

این رنگ‌ها و مواد و مصالح، بعدها در طبقهٔ چهارم نمایش داده می‌شوند. دیواری کاذب برای نصب قفسه‌های کتاب، مکان‌هایی خنک، اتاقی برای نمایش‌ها و مکان‌هایی هم آرام و هم پرسروصدا نیز در نظر گرفته می‌شوند.

 

آن سوی فهرست آرزوهای کودکان، همیشه مکانی اسرارآمیز وجود دارد که دست هیچ پدر و مادری به آن نمی‌رسد. این مکان با همکاری یکی از بهترین و معروف‌ترین هنرمندان معاصر هلند، جوب وان لیشات، ایجاد شد. تصویر، اثری از کارگاه او را نشان می‌دهد: "ماهوارهٔ حواس" (Satellite of senses) و "راست رودهٔ کوچک شده" (Rectum,small) اندام‌های بزرگ شدهٔ داخل لگن که می‌توانید از آن بالا بروید و رویش حرکت کنید."

"کیدزویک" (Kidsweek) یک نشریهٔ هفتگی هلندی برای کودکان هشت سال به بالاست. از ویراستار استیون استول (Steven Stol) دعوت کردیم با گروهی از کودکان ۱۲ سال به بالا کار کند و در کتابخانهٔ جدید با ما همراه باشد. دستاورد این همراهی و همسفری تولد "بیب کیدز" است، ۵ هزار نسخهٔ کامل رنگی که با پشتیبانی مالی فروشگاه‌های محلی و تبلیغات آن‌ها مانند آب نبات فروشی، فروشگاه جانوران، کتابفروشی و نشریهٔ"کیدزویک" به چاپ رسید. این نشریه میان تمام کودکان مدرسهٔ هیرهوگووارد پخش خواهد شد.

لوگو، عنوان، فونت‌ها و رنگ‌ها.. همه چیز را خود کودکان طراحی کرده‌اند. می دانید آن‌ها چه رؤیایی داشتند؟ برگزاری یک اردوی تابستانی در کتابخانه همراه با موسیقی و خواب و استراحت در کتابخانه.

نتیجه نهایی اینکه چون کودکان به شیوه‌های مختلف درگیر برنامه‌های کتابخانه هستند، بسیار لذت می‌برند و در عین علاقهٔ فراوان به کتابخانه، از نتایج کارشان نیز احساس غرور می‌کنند. کتابخانه متعلق به خودشان است و به یکدیگر اطلاع رسانی می‌کنند.

گذشته از ساختمان مناسب و طراحی جذاب، مهم‌ترین پرسش این است: کتابخانه برای کودکان چه دستاوردی دارد و چگونه می‌توانند از کتابخانه استفاده کنند؟ کتابخانه به شکل پیگیر و فعال برای ایجاد کانون و موقعیتی وی‍ژه درحال کار است، چه از راه همکاری با آموزش و پرورش و سازمان‌های مربوط و چه ارتباط با کارشناسانی که قادرند کنجکاوی کودکان را از راه‌های مختلف برانگیزانند.
و البته، همه چیز از خود کودکان سرچشمه می‌گیرد، همچون راه اندازی بیب کیدز.
زمان حرکت و کار برای دانش آموزان و آموزگاران آغاز شد.
"نیمو" موزهٔ علم آمستردام نمایشگاه‌های مشارکتی دارد، علم و فناوری از راه حرکت و جابه جایی و لمس کردن حرکتی به زندگی داده است.
"اتاق‌های عجایب" بخش نوجوانان موزه در شهر هاگ، در واقع ۱۳ قفسه با موضوع‌های مختلف‌اند که با نشانهٔ "Display" مشخص شده‌اند و صدها شیء از مجموعه‌های گوناگون موزه آمادهٔ نمایش و ارائه هستند. البته آن‌ها نه به ترتیب هنری – تاریخی، بلکه بر پایهٔ رنگ یا موضوع چیده شده‌اند، مانند: "جونیورلب" چیست؟بیایید آن را در موزهٔ دانشگاه اوترخت ببینید. بر نیمکت میخی ما بنشینید، شیر دوش را بپیچانید و باز کنید یا دستانتان را در قوطی بیسکویت فرو ببرید. در این آزمایشگاه چیزها آن طور که به نظر می‌آیند، نیستند. چگونه؟ آن‌ها را با حواس، صدا و تصورات خود تجربه و آزمایش کنید، درست مانند دانشمندان صدها سال پیش. با مشاهدهٔ ابزار و وسایل آن دربارهٔ آزمایش‌هایی که انجام داده‌اند، می‌آموزید.

نمایش صدا در تئاتر ودرزیجد. کتابخانه فضایی برای فعالیت‌های دیگر نیز در اختیار می‌گذارد. با تقویت و بهبود امکانات شبکه و برنامه نویسی می‌توانیم تریبونی برای مدارس باشیم.

همكاری و همراهی هنرمندان و دانشمندان در برنامه ریزی‌ها بسیار مهم است. آن‌ها كودكان را از ته دل سر شوق می‌آورند.

از تاثیرات کار با مداد شمعی روی مقوا شگفت زده شدیم. این پسر کوچک نیز خود از خلاقیتش ذوق زده شده بود. هر ساله در ماه اکتبر، هفتهٔ کتاب در هلند، با موضوعی ویژه برگزار می‌شود. موضوع امسال "جادو" بود کتابخانه هم برای اولین بار در این هفته با هنرمندان سروکار پیدا کرد. آن‌ها کودکان را وامی داشتند آثاری با موضوع جادو خلق کنند و به نمایش بگذارند. آن ماه، ۵۰۰ اثر هنری از پرترهٔ شخصی گرفته تا سنگ‌های جادویی و معجون‌های جادوگران در کتابخانه به نمایش گذاشته شد.

دانش آموزان، پرتره‌های جادویی خلق کردند، کارهای خود را به كتابخانه آوردند و ما پس از جمع آوری، آن‌ها را در معرض نمایش گذاشتیم.

ما به جای برنامه‌های سنتی هر ساله در مدارس، با مشارکت کودکان برنامهٔ اکتشافی صد استعداد را ترتیب دادیم تا آن‌ها بتوانند به طور انفرادی یا گروهی، شناخت بیشتری از جنبه‌های مختلف کتابخانه، امکانات و مجموعهٔ آن پیدا کنند. کودکان با انجام فعالیت‌ها و ارایهٔ برنامه‌ها و مشارکت خود، زیباترین و جالب‌ترین بخش این برنامه را به نمایش گذاشتند.

 

کتابخانه مراجعه کننده - محور است. کودکان نقش میزبان، الهام دهنده، روزنامه نگار، مراجعه کننده و مدیر را به عهده دارند.

کتابخانه صد استعداد مکانی است که کودکان در آن:

•  می‌توانند تکالیف مدرسه وظایف خود را انجام دهند و ارائه کنند.
• می‌توانند به شکل انفرادی یا گروهی مطالعه کنند.
• به کمک کارشناسان علم و فرهنگ و فناوری از راه‌های مختلف، به جست وجوی اطلاعات می‌پردازند.
• تجربه‌ها و اطلاعات خود را مبادله می‌کنند.
• از آنچه در هیرهوگووارد و اطراف آن می‌گذرد، آگاه می‌شوند.
• می‌توانند فعالیت‌های شگفت انگیزی همراه با هنرمندان، فن آوران و دانشمندان انجام دهند.
• می‌توانند در "خانهٔ اسرارآمیز" از یکدیگر الهام بگیرند.
• بارها و بارها به آن بازگردند.