کتاب «مقیاس سنجش کیفیت مراکز آموزشی سال‌های اولیه کودکی (۳ تا ۶ساله‌ها)» ابزاری است که به دست اندرکاران آموزش پیش دبستان به ویژه مدیران مهدهای کودک و مراکز پیش دبستانی به دو روش کمک می‌کند:
- تعیین کیفیت مهد/ مرکز از ابعاد شش‌گانه کیفیت (شامل: فضا و اسباب و اثاث، فعالیت‌های روزانه، زبان، خواندن و نوشتن، فعالیت‌های یادگیری، تعاملات و ساختار)
- چارچوبی برای بهسازی کیفیت مراکز و مهدهای کودک
این مقیاس، دارای ۷ سطح کیفی است که از ناکافی تا عالی دسته‌بندی شده است و برای هر سطح شاخص‌هایی نوشته شده است.
این مقیاس‌ها حدود سی سال است که در پژوهش‌های طولی و ملی در عرصه بین‌الملل به‌کار گرفته شده است و هم اکنون به ویراست سوم رسیده‌اند. در ایران هم این مقیاس‌ها پس از ترجمه، در نزدیک به ١٠٠ مرکز پیش‌دبستان و مهد کودک استفاده شدند تا از فیلتر روایی و پایایی عبور کنند. همچنین در طول این ۵ سال، عناصر کیفیتی که به بوم و بافت ایران مربوط است به این مجموعه استانداردها افزوده شد.
دکتر ابراهیم طلایی در مقدمه کتاب «مقیاس سنجش کیفیت مراکز آموزشی سال‌های اولیه کودکی (۳ تا ۶ساله‌ها)» می‌نویسد:
برای سنجش کیفیت در مراکز مراقبت، نگهداری و آموزش کودکان زیر شش سال، می‌توان بر دو بخش متمرکز شد. اول تمرکز بر کیفیت کنش‌ها و واکنش‌های در حال انجام در مرکز (کیفیت فرایندی) و دوم تمرکز بر کیفیت وضعیت تحول و تعالی کودکان، توانمندی و ناتوانی آن‌ها، گرایش‌ها و تمایلات آن‌ها، دانسته‌ها و ندانسته‌ها، رفتارها و رویکردهای کودکان (کیفیت برآیندی). هر دو بخش قابل‌توجه و تمرکزند. مقیاس پیش رو حوزه سنجش کیفیت فرایندی را هدف قرار داده است.
کیفیت فرآیند آموزش و مراقبت کودکان زیر شش سال و سنجش آن، پیشینه‌ای حدوداً ۵۰ ساله دارد. نقطه آغاز آن زمانی بود که تنوع برنامه‌های مراقبتی و آموزشی ایجاد شد و از تک‌محور بودن یک برنامه آموزشی فاصله گرفتیم. در این زمان بود که مراکز و مهدهای کودک برای نشان دادن برتری برنامه خویش، به تشریح اجزای هسازنده آن برای والدین و دولت (که صادرکننده مجوز فعالیت آنان بود) می‌پرداختند. رقابت بر سر این بود که هم تنوع فعالیت‌ها افزون گردد و هم تعداد آن‌ها، به‌طوری‌که برنامه آموزشی برتر آن بود که بیشتر وقت مرکز با آموزش مستقیمِ انواعی از مهارت‌ها و کلاس‌ها پر شود. این انگاره هنوز در کشور زنده است و والدین هنوز با چنین متر و مقیاسی به سنجش کیفیت برنامه‌های مراکز می‌روند و بر همین اساس دست به انتخاب مرکز مطلوب خویش می‌زنند.
انگاره دومی که مدت کوتاهی است در کشور ایجاد شده است و مقیاس پیش رو نیز بر همین اساس انتخاب و تدوین شده است، انگاره‌ای است که کیفیت فرآیند آموزش و مراقبت را به دو بخش اصلی تقسیم می کند:
کیفیت ساختاری و کیفیت تعاملی. اولی ناظر بر متغیرهای ساختاری مراکز است مانندِ فضا، اثاث، دسترسی به مواد آموزشی متنوع، یا ساختار برنامه منعطف یا غیر منعطف مرکز. دومی ناظر بر کمیّت و کیفیت تعاملات کلامی و غیرکلامی بین مربی و کودکان، کودک-کودک، مربی-مربی، مربی-والد، کودک-مربی، مربی-مدیر و مدیر-مربی، مربی-محیط، کودک-محیط، و کودک-وسایل است. در اینجا مربی هر انسان بزرگ‌سالی است که در مرکز با بچه‌ها سروکار دارد مانندِ آشپز و نیروهای خدماتی تا راننده سرویس، منشی، پرستار و غیره.
بنیاد فلسفی این انگاره بر این استوار است که تربیت و تحول کودک بر محور «تعامل» است. انسان ماهیتاّ موجودی متعامل است و رشد در تعاملات رخ می‌دهد و اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین محمل تعامل هم بر محور مرکزی زبان است. انسان در زبان می‌زید همچنان که ماهی در آب، و هر دو از وجود چنین محملی معمولاً غافل‌اند تا زمانی که از آن‌ها گرفته می‌شود. منظور از زبان در اینجا زبان خاصی یا ساختار زبانی نیست، بلکه نگاه به زبان فراتر از وسیله‌ای برای ایجاد ارتباط است- نگاهی که زبان را مولد می‌بیند؛ مولد رویدادها، بینش‌ها و نگرش‌ها.
مقیاس پیش رو را می‌توان هم به‌عنوان چوب خطی در نظر گرفت که مراکز آموزش و مراقبت از کودکان ۳ تا ۶ سال می‌توانند خود را با آن محک بزنند و نقشه راهی برای بهسازی و توسعه کیفیت خود تدوین کنند، و هم می‌توان از آن به‌عنوان ابزار پژوهشی در تحقیقات حوزه تربیت اوان کودکی (تاک) بهره برد. برای استفاده اول، این ابزار هم‌اکنون و بلافاصله قابل‌استفاده است و در کشور مراکزی در حال بهره‌گیری از ویراست پیشین آن هستند. برای استفاده از این مقیاس به‌عنوان ابزار پژوهشی، باید گفت در سطح جهان بیش از ۵۰ کشور آن را به کار گرفته‌اند و از آن برای مقایسه‌های بین‌المللی استفاده شده است. گرچه در ایران، تیم پژوهشی که در دانشگاه تربیت مدرس و مؤسسه مطالعات کودکیِ مدرس روی آن کار می‌کنند، در حال اجرای آن روی نمونه کشوری هستند تا بر آن اساس نسبت به ویژگی‌های روان‌سنجی‌اش بتوان اظهارنظر کرد. در ویراست دوم کتاب «مقیاس سنجش کیفیت مراکز آموزشی سال‌های اولیه کودکی (۳ تا ۶ساله‌ها)» ویژگی‌های روان‌سنجی آن بر اساس نمونه ایرانی گزارش می‌گردد.
بیشتر بدانیم:
مصاحبه کتابک با دکتر طلایی: خط کش کیفیت مهدهای کودک و مراکز پیش دبستانی (استانداردهای کیفیت)